طوفان­هاي گردوغبار، چالش محيط­زيستي دهۀ اخير، راهبردهاي ملي و منطقه ­اي

در اين پژوهش، علل تشديد طوفان¬هاي گردوغبار مورد بررسي قرار گرفته است. گرچه وقوع طوفان¬هاي شن از ديرباز يكي از خصوصيات ذاتي مناطق بياباني، اقليم خشك و نيمه¬خشك منطقۀ غرب آسيا و شمال آفريقا بوده است؛ ولي شواهد و اطلاعات حاصل از پايش روزهاي گردوغباري حكايت از وقوع و يا به¬عبارتي ديگر، تشديد پديدۀ طوفان-هاي گردوغبار دهۀ اخير، به¬صورت غيرطبيعي دارد. تشديد گردوغبار در مناطق مستعد جهان به¬ويژه منطقۀ غرب آسيا در دهۀ اخير چه از نظر تعداد روزهاي آلوده به گردوغبار و چه از نظر شدت و غلظت آن به¬حدي بوده است كه كشورهاي منطقه را وادار به برگزاري اجلاس¬هاي متعدد براي چاره¬جوئي كرده است. براساس جمع¬بندي مطالعات موجود و تجزيه و تحليل اطلاعات جمع¬آوري شده، به¬خوبي قابل استنتاج است كه عامل اصلي تشديد اين پديده، خشكسالي¬هاي مستمر در منطقه و ايران و عدم بازنگري در مديريت منابع آب متناسب با كمبودها بوده است. علي¬رغم كاهش دريافت آب در كشور در دهۀ اخير، متأسفانه مجوزهاي بهره¬برداري از منابع آب در چند دهۀ گذشته همواره با حجمي ثابت و بدون توجه به تأثير خشكسالي¬ها و كاهش دريافت سالانۀ آب از منابع بارشي صورت مي¬پذيرد. استمرار اين رويه و عدم مديريت مصرف متناسب با كاهش ميزان دريافت آب، در بيشتر مناطق، عامل اصلي از بين رفتن پوشش زمين، رها شدن زمين-هاي كشاورزي، خشك شدن تالاب¬ها و سرانجام فراهم شدن شرايط مستعد وقوع طوفان¬هاي گردوغبار در منطقه است. در كنار اين بحران طبيعي، كنترل آب¬هاي ورودي به رودخانه¬ها و تالاب¬هاي منطقه توسط كشورهاي بالادست حوضه-هاي اصلي در شرق و غرب كشور، موجب افت شديد سطح آب زيرزميني، خشك شدن تالاب¬ها و توليد منشأ گردوغبار در منطقه نيز شده است. بديهي است اولين گام در مقابله با پديدۀ گردوغبار، اصلاح روش¬هاي مديريتي آب و ساير منابع يك حوضه است؛ و در مرحلۀ دوم، استفاده از روش¬هاي تثبيت كانون¬هاي ايجاد شده، بايد مورد توجه قرار گيرد. در راستاي ايجاد هماهنگي بين دستگاه¬ها به¬منظور ارائه راهكارهاي مديريت و كاهش شدت گردوغبار، ستاد مقابله با گردوغبار با تصويب شوراي عالي حفاظت محيط زيست و با مشاركت 12 وزارت¬خانه و سازمان تشكيل گرديد. اين ستاد با توجه به ضرورت¬هاي موجود، در سه بخش تدوين راهكارهاي مديريت بحران، شناخت عوامل و منشأ گردوغبار در كشور و تدوين برنامۀ عمل ملي و منطقه¬اي، به منظور كاهش طوفان¬هاي گردوغبار، برنامه¬ريزي لازم را در كوتاه¬مدت، ميان مدت و دراز مدت به¬عمل آورده است؛ كه در پژوهش حاضر، به مرور اجمالي علل و منشأها و همچنين راهبردهاي ملي و منطقه¬اي، پرداخته شده است.