عرفان عملي در مشرب مثنوي هاي عطّار نيشابوري

الاهي نامه، اسرارنامه، مصيبت نامه و منطق الطير چهار مثنوي بلامنازع شيخ فريدالدّين عطّار نيشابوري است كه اصول و مباني عرقان اسلامي به زيباترين شكل ممكن در آنها تبيين و تشريح شده است. هدف اين مقاله تحليل شيوه شيخ در تعليم عرفان عملي در مثنوي هاي چهارگانه است. اين كار به ترتيب سرايش آثار عطار (الاهي نامه، اسرارنامه، مصيبت نامه و منطق الطير) صورت پذيرفته است. شايد دستاورد روشن اين مقاله اين باشد كه در عرفان عملي عطّار در هر چهار اثر فاخر يك نتيجه كلي حاصل مي شود و آن بازگشت به خويشتن است. يعني عطّار تمام آروزهاي غيرقابل دسترس را درحقيقت در وجود انسان امكان پذير قلمداد مي كند. امّا اين «خويشتن يابي» بدون معرفت حاصل نمي شود. براي به دست آوردن گوهر شناخت خود، تحمّل رنج و سختي از اصول عرفان عملي عطّار است و تا زماني كه سالك دردمند نباشد و «درد» جان او را فرو نپوشيده باشد، گوهر مقصود به دست نخواهد آمد. حاصل طي مقامات و منازل و وادي ها اين است كه آدمي با تهذيب نفس و تكاپو ذرّه آسا به آسمان مي رسد و قطره وار به دريا مي پيوندد و عطّار براي رساندن انسان به خدا در مثنوي هاي خود با حكايت و تمثيل عرفان عملي خود را تشريح مي كند و دست سالك را مي گيرد و منزل به منزل و وادي به وادي او را به خودشناسي رهنمون مي كند. اين بازگشت به خويشتن عين رسيدن به خدا است.