مقايسۀ مراحل سلوك در مصيبت نامه و منطق الطير عطار با مراحل رشد رواني در نظام پياژه

عطار نيشابوري، شاعر عارف قرن ششم، در دو اثر مشهور خود، يعني مصيبت نامه و منطق الطير، سلوك را، طي مراحلي شرح و بسط داده است. مراحل سلوك در منطق الطير عطار عبارتند از: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحيد، حيرت، فقر و فنا؛ و در مصيبت نامه: حس و خيال و عقل و دل و جان. تقسيم بندي مراحل سلوك بدين شيوه، در هيچ اثر عرفاني ديگري نيامده است و منحصر به عطار است كه بيانگر نوع نگاه و شيوۀ شناختي اوست. در ميان روانشناسان، ژان پياژه (1896 – 1980)، روان شناس، زيست شناس و شناخت شناس سوئيسي براي رشد رواني انسان، قائل به مراحلي است. او تحول رواني را به سوي تعادل آرماني، در سه دورۀ اصلي تقسيم بندي مي كند كه هر يك از اين دوره ها شامل نيمدوره ها و مراحلي است. سه دورۀ اصلي رشد رواني در نظام پياژه، عبارتند از: دورۀ حسي ـ حركتي (از تولد تا دو سالگي)، دورۀ تجسمي عيني (از دو تا يازده سالگي)، دورۀ انتزاعي يا صوري (از يازده تا پانزده سالگي). چنان كه مي دانيم، معني لغوي عرفان، «شناخت» است و عرفا، كساني هستند كه پا را از زندگي عادي و روزمره فراتر نهاده اند و با سير و سلوك در دنياي درون خويش، به گسترش ظرفيت هاي معنوي وجود خود پرداخته اند تا به شناخت كامل خود دست يابند. دورۀ انتزاعي يا صوري در نظام پياژه هم، دورۀ بلوغ رواني است كه گسترش ظرفيت هاي رواني فرد را در پي دارد. وجه اشتراك سلوك عارفانه با دورۀ سوم رشد رواني، اين است كه هر دو، مراحل آرماني در حيات بشر هستند و زماني اتفاق مي‌افتند كه فرد مهارت هاي زندگي عادي را پشت سر نهاده و قدم در مسير كمال مي گذارد تا از سطح انسان معمولي فراتر رود. در اين مقاله، سعي بر آن است تا مراحل سلوك، در انديشۀ عطار با مراحل رشد انتزاعي يا صوري در نظام پياژه، مقايسه شود.