پيروزه (فيروزه) نيشابور: يادگاري از خطه ي شمال گندوانا

كوه هاي بينالود، مكاني در حاشيه ي شمالي ابرقاره گندوانا، به دليل جايگاه تكتونيكي خاص خود، سرگذشت زمين شناسي و به طبع حوادث ماگمايي و دگرشكلي متعددي را پشت سر گذاشته است. لبه ي شمالي گندوانا، طي حادثه ي سيمرين پيشين در طي تصادم با لورازيا كاملاً خورد شده است (كريمپور و همكاران، 1392؛ Sengor, A.M.C., 1984). اين حاشيه در طي رخداد گسترش حوضه ي پشت كمان پهنه فرورانش نئوتتيس در كرتاسه بار ديگر گسسته شده و مجدداً با نزديك شدن بلوك لوت و اورازيا در طي ائوسن بسته شده است. اين مرحله ي اخير جوش خوردگي توام با حركات راستالغز عظيمي همراه شده و نتيجتاً با حوادث ماگمايي گسترده اي همراه شده است. تداوم فشردگي اين پهنه طي حوادث آلپ انتهايي، با خوردشدگي و آلتراسيون سنگ هاي ماگمايي قبلي توام گشته است. ماگماتيسم كالكوآلكالن ائوسن كه با گسترش فراوان در منطقه ظاهر شده، به شكل سنگ هاي نفوذي نظير ديوريت و گرانيت و خروجي هايي نظير تراكيت و ريوليت ظهور كرده است. چرخه ي آب هاي گرم و اسيدي در اين پهنهء شكسته شده، سنگ هاي حاوي مس ميزبان را در طي فرآيندهاي سوپرژن و احياناً هيپوژن متاثر ساخته، سبب شستن و جايگزيني كاني هايي نظير فلدسپات و آپاتيت گشته و كاني پيروزه (فيروزه) را به ارمغان آورده است. فرآيندهاي مختلف فيزيكوشيميايي در طي تحولات تكتونوماگمايي پيچيده چند صدميليون ساله ي لبه شمالي گندوانا، سبب شده تا گوهر پيروزه پديدار گردد. اين ارمغان با ارزش ما را موظف مي سازد تا رسالت خود در راستاي شناخت، استخراج صحيح و به كارگيري اين گوهر با ارزش كه نمادي ايراني است را بيش از پيش جدي بگيريم و آن را براي نسل هاي بعدي حفظ نماييم.