نمود ميترا؛ ايزد باستاني ايران، در گنبدخانه‌هاي معماري ايراني

گنبد تاكنون نماد معاني مختلفي معرفي شده‌است؛ گاه نماد آسمان، گاه نماد اشاره‌كننده به ناشناخته‌هاي بشري و بسياري نظريات ديگر. اين نمادپردازي‌ها اكثراً ريشه در باورها و آيين‌هاي هر دوره دارند پس به نظر مي‌رسد جدا از اين نمادپردازي‌ها حضور اين عنصر معماري در معابد دوره‌ي باستان و در ايران زمين، به ويژه در آتشكده‌ها تحت تأثير آيين مهرپرستي نيز مي‌تواند باشد. در اين پژوهش سعي شده‌است تا با مطالعه‌ي اجمالي به بر روي اين آيين، مفاهيم و نمادهاي شاخص آن ارتباط ميان مهرپرستي و گنبد، در صورت وجود، بررسي شود. بنابراين با مطالعه‌ي اسناد و به روش مطالعه‌ي كتابخانه‌اي و به شيوه‌ي توصيفي-تحليلي، نمادها و تفاسيري كه در اين دوره با گنبد در ارتباط تنگاتنگ بودند استخراج شده و مورد تحليل قرار گرفت. نتايج حاكي از آن است كه گردونه‌ي ميترا و حلقه‌ي مهر به عنوان دو مفهوم اصلي در آيين مهرپرستي علاوه بر استفاده در حكاكي‌ها و دست‌نوشته‌ها، در گنبد نيز تجلّي يافته‌اند و آن را تبديل به نمادي براي اين مفاهيم تبديل كرده‌اند. از جانب ديگر اشتراكات در ميان اين آيين و دين اسلام موجب شده‌است اين نماد در دوره‌هاي بعدي و با افزوده شدن معاني متناسب‌تر با دين اسلام مورد استفاده قرار داده شود.