وضعيت سياسي شيعيان در دوره امامت امام رضا (ع)

«بسترشناسي و شناخت وضعيت دوره هر يك از ائمه عليهم السلام مي تواند ياريگر محقق در شناخت و تحليل سيره آنها باشد؛ همچنانكه اين آگاهي به خوبي قادر خواهد بود تا تفاوت سيره هاي ائمه عليهم السلام با يكديگر به ويژه در مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي و نيز حتي چگونگي تفاوت برخوردهاي يك امام (ع) در مقابل جريانات مختلف را توجيه كند. البته بايد توجه داشت كه بسترشناسي مخصوص به شناخت دوره زماني نبوده و هر آنچه را كه مي-تواند به عنوان ظرف يك پديده و يا مقارنات آن تلقي گردد، شامل مي شود كه از آن جمله مي توان شناخت وضعيت اجتماعي، مردم شناسي، روان شناسي فردي شخصيت هاي تأثيرگذار در آن پديده، روان شناسي اجتماعي، اوضاع سياسي، فرهنگ حاكم بر جامعه و نيز حتي آداب و رسوم رايج در ميان مردم را در اين محدوده گنجاند. همچنان كه شناخت وضعيت علمي و تمدني و نيز آگاهي از جريانات و فرقه هاي كلامي، فقهي و همچنين شناخت وضعيت اقتصادي از مهم ترين مؤلفه هاي بسترشناسي مي باشند و در اين هنگام است كه مي توان گفت: بسترشناسي نه تنها در فهم بهتر سيره عملي ائمه عليهم السلام مؤثر است، بلكه باعث فهم بهتر و صحيح تر از گفتار و احاديث آن بزرگواران نيز مي شود». (1) در اين راستا، بررسي و شناخت وضعيت سياسي و فرهنگي شيعيان در دوره امامت امام رضا (ع) نيز باعث روشن-شدن زاويه اي مهم از دوره امامت و زندگي آن بزرگوار است كه مي تواند راهنماي ارزشمندي در شناخت و تحليل سيره ايشان، به طور عام، و تعامل و مناسبات آن حضرت (ع) با شيعيان ـ در اينجا فرقه هاي شيعي ـ به طور خاص باشد. براي بررسي وضعيت سياسي و فرهنگي شيعيان در دوره امامت امام رضا (ع) ناگزيريم كه محدوده زماني و مكاني اين دوره را كاملاً بشناسيم؛ يعني بدانيم كه از نظر زماني در اين دوره، امامت امام رضا (ع) معاصر با كدام خلفاي عباسي است و از نظر مكاني، محل استقرار و فعاليت شيعيان، بيشتر در چه مناطقي مي باشد و از طرفي وضعيت كلي آن زمان را بشناسيم، چرا كه شيعيان جزئي از آن كل و در ارتباط با آن و مسلماً تحت تأثير آن بوده اند؛ لذا بررسي وضعيت شيعه در زمان مورد بحث، نيازمند مروري هرچند اجمالي، به وضعيت كلي جهان اسلام در آن روزگار مي-باشد.