آبزي‌پروري در اقليم منطقه جنوبي درياي خزر

جهان در دو دهه اخير شاهد تغييرات زيادي در عرصه صيد از محيط‌هاي طبيعي و آبزي‌پروري بوده است. طبق گزارش سازمان خواروبار جهاني (FAO)، اكثر مناطق ماهيگيري به‌طور كامل مورد بهره‌برداري قرارگرفته و يا بيش از حد در آن ماهيگيري شده است، درحالي‌كه تقاضا براي غذاهاي دريايي همچنان رشد مي‌كند. از طرفي محدوديت منابع آب شيرين در كشور ايران، راه را براي استفاده از منابع آبي شور دريا فراهم‌تر مي‌نمايد. درياي خزر داري اكوسيستم منحصري است كه آبزي‌پروري در آن عمدتاً به‌صورت محيط طبيعي (Sea ranching)، صورت گرفته است. آگاهي از اقليم منطقه جنوبي درياي خزر امكان استفاده گسترده از آب اين دريا را براي فعاليت‌هاي آبزي‌پروري ممكن مي‌‌سازد. بخش جنوبي درياي خزر با حوضه آبريزي به مساحت حدود 174200 كيلومترمربع با 13 رودخانه با حوضه آبريز بيش از 1000 كيلومترمربع (بزرگترين آن‌ها شامل ارس و سفيدرود) و 42 رود و مسيل با حوضه آبريز كمتر از 1000 كيلومترمربع وجود دارد. سطح آب درياي خزر نسبت به اقيانوس‌ها و آب‌هاي آزاد پايين‌تر است. سطح تراز آب درياي خزر به‌صورت متناوب و دوره‌اي بوده و دامنه اين تغييرات از 15 تا 25 متر در 5 تا 12 هزار سال اخير متغير بوده است. اقليم مختلفي در مناطق اطراف درياي خزر وجود دارد و بخش جنوبي درياي خزر داراي آب‌وهواي مرطوب نيمه گرمسيري است. شرايط كيفي آب درياي خزر در گذشته به‌گونه‌اي بوده است كه از آن به‌عنوان درياي اليگوتروف يادشده است. از اواخر دهه هشتاد تاكنون شرايط كيفي آب منطقه جنوبي درياي خزر در اعماق كمتر از 20 متر به‌گونه‌اي است كه از حالت اليگوتروف خارج و به مرحله مزوتروف سوق پيدا كرده است. مهم‌ترين پارامتر غير زيستي درياي خزر، شوري آب است و متوسط شوري آب آن 12/85 گرم در ليتر تعيين شده است. درياي خزر داري 3 نوع شوري است در منطقه شمالي اليگومزوهالين، منطقه مياني و جنوبي مزوپلي‌هالين و منطقه خليج قره‌بغاز هيپرهالين است. فرآيند شكست دمايي (ترموكلاين)، در منطقه جنوب درياي خزر در فصل بهار شروع مي‌‌گردد و در فصل تابستان كامل گرديده و سپس در فصل پاييز شروع به از بين رفتن نموده و درنهايت در فصل زمستان كاملاً از بين مي‌رود. دما و شوري آب دو فاكتور اصلي در تعيين گونه مناسب براي فعاليت آبزي‌پروري است. در آب لب‌شور درياي خزر تنها گونه‌هايي با توانايي تحمل وسيع شوري‌ قادر به ادامه زندگي هستند. به همين دليل تنوع گونه‌اي در درياي خزر 2/5 برابر فقيرتر از درياي سياه و 5 برابر فقير‌تر از درياي ‌بارنتز است. تغييرات دماي آب سطحي در منطقه جنوب درياي خزر از حدود 10 (زمستان) تا 30 (تابستان) درجه سانتي‌گراد، متغير است. اما دماي آب در طول تابستان و در زير لايه ترموكلاين به كمتر از 20 درجه سانتي‌گراد و تا عمق 50 متر به حدود 14 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد. با توجه به مطالب فوق‌الذكر استعداد آبزي‌پروري ماهيان سردابي در آب‌هاي منطقه جنوبي درياي خزر ارجحيت دارد.