نقش¬هاي ششگانۀ زبان در ادبيات تعليمي (با تكيه بر قصيدۀ نفس انسان ملك¬الشعرا بهار)

ملك¬الشعراي بهار از برجستگان شعر كلاسيك قرن معاصر است كه در قالب قصيده شهرتي چشمگير دارد. بيشتر قصايد او سرشار از مضامين حكيمانه و تعليمي است و همچون ساير اشعار تعليمي او با آموزه¬هاي اخلاقي و مذهبي گره خورده است. مقاله حاضر سعي دارد با توجه به اهميت كاركرد نقش¬هاي زبان در القاي مفاهيم، به تحليل و بررسي كار كرد آنها در ادبيات تعليمي بر اساس الگوي ياكوبسن، زبان¬شناس معاصر، بپردازد. به اين منظور يكي از قصايد ملك-الشعراي بهار را كه سرشار از آموزهاي تعليمي و اخلاقي است از حيث ميزان تأثير هر يك از نقش¬هاي زباني در جهت انتقال آموزه¬هاي تعليمي، مورد واكاوي قرار مي¬دهد. ياكوبسن در به كارگيري نظريه ارتباط در ادبيات، قائل به شش مؤلفه ارتباطي است: ۱- پيام (اثر ادبي) ۲- فرستنده پيام (نويسنده يا شاعر) ۳- گيرنده پيام (مخاطب - خواننده) ۴- رمز (قواعد و هنجارهاي زبان) ۵- زمينه تماس ( موقعيت¬هاي اجتماعي و فرهنگي) ۶- مجراي ارتباطي تماس (كلمات يا اصوات). بر اين اساس در ادبيات تعليمي عموماً و در قصيده مورد بررسي خصوصاً، مؤلفۀ سوم يعني مخاطب، محور اصلي فرايند ارتباط به شمار مي¬رود و از ميان نقش¬هاي شش گانه زبان (ترغيبي، عاطفي، همدلي، ادبي، فرازباني و ارجاعي) نقش ترغيبي به عنوان نقش عمودي و اصلي و بقيه به عنوان نقش وسيله¬اي و فرعي محسوب مي¬شود. اين امر خود حاكي از آگاهي و تسلط شاعر بر فنون سخنوري و معيارهاي بلاغت در زبان فارسي است.