جندي‌شاپور و نقش آن در تمدن و فرهنگ اسلامي

در شكل‌گيري تمدن و فرهنگ اسلامي عوامل متعددي تأثير داشته‌اند. در واقع تمدن اسلامي آميخته و تركيبي از علوم و معارف كشورهاي مختلف از جمله ايران و يونان به علاوه ابتكارات و تجربيات و دانش و فنون و علوم خود مسلمانان است. يكي از مبادي‎هاي تأثيرگذار تمدن ايراني بر فرهنگ و تمدن اسلامي، دانشگاه و بيمارستان جندي‌شاپور بوده است كه در دوره ساسانيان تأسيس شده است. در اين مقاله تلاش شده علل و عوامل پيشرفت فوق‌العاده دانشگاه جندي‌شاپور و چگونگي و راه‌هاي تأثيرگذار آن بر تمدن اسلام مفصلاً كاويده شود. از مهم‌ترين عوامل پيشرفت اين مركز در دوره ساسانيان و بعد از آن مي‎توان به عوامل زير اشاره كرد:توجه و اهتمام شاهان ساساني به خصوص انوشيروان در ترويج علوم مختلف و علاقه ذاتي ايرانيان به علوم مختلف. تلاش شاهان ساساني براي جمع‎آوري كتب مختلف علمي يوناني، سرياني و هندي در اين مركز. موقعيت جغرافيايي و طبيعي و سياسي ويژه شهر و دانشگاه علمي جندي‌شاپور در دوره ساسانيان ظرفيت زياد مكاني و علمي جندي‌شاپور. جنبه‌ي آموزشي و عملي علوم در اين مركز، به عنوان نمونه دانشگاه جندي‌شاپور بيمارستاني به صورت ضميمه براي هم درمان و هم آموزش پرستاران داشت. پزشكي بسيار قوي و پيشرفته در اين مركز و در نهايت تصرف مسالمت‌آميز شهر و دانشگاه جندي‌شاپور توسط اعراب. به طور كلي راه‌ها و مبادي تأثير‎گذار دانشگاه جندي‌شاپور بر تمدن اسلامي از طرق زير بوده است: امويان و عباسيان در ساخت مؤسسات تمدني از جمله بيمارستان شديداً از بيمارستان جندي‌شاپور تقليد مي‎كردند. مهاجرت و روي آوري اساتيد و پزشكان جندي‌شاپور به بغداد بر اثر حمايت هارون‌الرشيد از بيمارستان بغداد. توجه خاندان فرهنگ دوست ايراني مقيم دربار عباسيان از جمله برامكه در ترويج علوم جندي‌شاپور. رواج اصطلاحات و كلمات بي‌شمار فارسي در علم داروشناسي در زبان عربي. معارف جندي‌شاپور به صورت كتب مختلف در اختيار خلفاي عباسي قرار گرفت و نقش اساسي در بارور كردن افكار و دانش پزشكي جهان اسلام ايفا كرد و سنت‌هاي علمي و اداري بيمارستان جندي‌شاپور نيز به جهان اسلام راه يافت. جندي‌شاپور از مهم‌ترين عوامل تأثير‎گذار در شكل‌گيري نهاد علمي بيت الحكمه و گسترش نهضت ترجمه در دوره عباسيان بوده است. در واقع بيت الحكمه به نوعي ادامه روند علمي جندي‌شاپور بوده است. انتقال علوم پزشكي به جهان اسلام باعث شد بعدها پزشكان ايراني مسلمان در شاخه‌هاي مختلف پزشكي از جمله چشم‌پزشكي، داروسازي و جراحي به پيشرفت‌هاي فوق‌العاده‌اي دست پيدا كنند. در واقع تكوين تمدن و فرهنگ اسلام مديون عوامل متعدد، ازجمله دانشگاه و بيمارستان جندي‌شاپور بوده است.