نقش و جايگاه رهبري در نهضت و انقلاب‏؛ مطالعه نهاد رهبري يا «رهبران» نهضت مشروطه ايران

نهضت مشروطه ايران با صدور فرمان مشروطيت در سال 1905/1284 توسط مظفرالدين شاه قاجار وارد مرحله رسمي خود شد. اين مرحله دوره آغاز چالش‏هاي نخستين تجربه نظام سياسي جديد در ايران است.مشروطه پروژه‌اي ناتمام به شمار مي‏آيد؛ به اين دليل كه مشروطه در شروع نهضت «كادرسازي و نهادسازي»، در مسير «مطالبات و آرمان‌ها» و در استقرار «نظام مستقل مشروطه/ مشروعه» از ضعف رهبري و يا به تعبيري خلاء رهبري رنج برد. در نتيجه، تعدد «رهبران» و نبود «رهبري» مورد قبول همه گروه‌ها دچار بي‏سرانجامي شد.اينكه مشروطه در چنبره نظامات تازه پديدار شده، گرفتار چالش‏هاي نوين گشت و به بيراهه رفت، ريشه در تطور تاريخي دارد (مسئله). نوشتار حاضر در پي بررسي و بازشناسي نقش و اهميت رهبري، كارويژه‏هاي رهبري در نهضت و ضعف رهبري به عنوان چالش اساسي در نخستين تجربه مشروطه است (سوال)؛ گفتني است كه در هر نهضت و انقلابي يكي از الگوهاي رهبري ديده شده است. مسئله رهبري از اين جهت داراي اهميت پژوهش است كه اگر نارضايتي‌ها و آرمان‌هاي انقلاب به‌ گونه‌اي متنوع باشد كه امكان انسجام آن به وسيله رهبر محقق نشود، نظام سازي جديد آينده با بحران مواجه خواهد شد. افزون بر اين كه اگر «تئوري‏پردازي» و «دكترين حكومتي» توسط رهبر به ساختار نوين نينجامد سقوط و برافتادن را حتمي خواهد كرد (فرضيه). اثبات اين فرضيه از طريق تبيين تاريخي و نوع رهبري در تاريخ مشروطه استفاده شده است (روش). ايرانيان از رهگذر مشروطه نيم‏بند تجربه جديدي را آموختند و در حوزه «نوسازي» مظاهر تمدني را اقتباس كردند؛ اين مختصر در پي نشان دادن نقش و اهميت رهبري در انسجام و موفقيت نهايي است كه در مشروطه ايران به آن نتيجه مطلوب نينجاميد (هدف). يافته‏هاي پژوهش نشان مي‏دهد علاوه بر فقدان اجماع رهبري، نهضت مشروطه فاقد تئوري از پيش طراحي شده بود و نتوانست بر اساس يك مدل و ساختار شكل بگيرد (يافته‏ها).