سياست صلح در خاورميانه: نگاهي به گذشته، راهي براي آينده

يكي از راهكارهاي دسترسي به نظريه¬اي كارآمد براي صلحي پايدار در خاورميانه درك آگاهي و منطق تاريخي مردمان اين منطقه در ايجاد صلح است. درك اين منطق در آغازها مي¬تواند ما را به بنيادهاي اين آگاهي نزديك نمايد؛ يعني اولين تلاش و امكاني كه در دوستي و همبستگي ميان مردمان خاورميانه انجام شده است. شواهد تاريخي نشان مي¬دهد هخامنشي¬ها براي اولين بار در تاريخ سياسي توانستند ميان مردمان گوناگون خاورميانه كه زبان، فرهنگ، دين و پيشينۀ سياسي و تاريخي متفاوتي داشتند دوستي و همبستگي ايجاد نمايند. اهميت اقدام هخامنشي¬ها آنگاه برجسته مي¬شود كه در نظر داشته باشيم بسياري از اين مردمان تا پيش از تأسيس اين دولت بزرگ چند فرهنگي جنگ¬هاي مذهبي و سياسي طولاني مدتي با يكديگر داشتند. در اين پژوهش با مراجعه به متون و نگاره¬هاي باستاني نشان داده شده هخامنشي¬ها داراي يك راهبرد سياسي در تنظيم قوانين و مقرراتي در رواداري ديني و فرهنگي و همچنين تلاش براي برابري و رفاه ميان مردمان گوناگون اين منطقه بوده¬اند. از ديدگاه فلسفه سياسي اين راهبرد موضوع اصلي تجليل فيلسوفاني مانند افلاطون از فرمانروايان هخامنشي در رابطه با امكان وضع قوانيني براي برابري سياسي و دوستي و رفاه ميان مردمان گوناگون و يا آنچه هگل در مورد اهميت دولت هخامنشي¬ها در آغازگري فرآيندي در تاريخ كه وي خودآگاهي از آزادي مي ناميد بوده است. اما آنچه بيش از توصيف اين راهبرد سياسي اهميت دارد درك منطق نظري آن است، منطقي كه به نظر مي رسد بنا بر پيشينۀ كهن فرهنگ سياسي اين منطقه همچنان پنهان و آشكار در خودآگاهي مردمان اين منطقه به حيات خود ادامه داده است. در اين مقاله با مطالعه منابع باستاني نشان داده شده اين راهبرد سياسي متفاوت با تفاسير حقوقي جديد مبتني بر جهانبيني ديني مردمان خاورميانه طرح شده بود. مي¬توان نشان داد پس از هخامنشي¬ها همچنانكه پيروي از اين راهبرد سياسي موجب ايجاد صلح و همبستگي ميان مردمان گوناگون خاورميانه شده، عدم رعايت آن نيز بنا بر جهانبيني ديني مردمان اين منطقه آغازگر جنگ-هايي با توجيهات ديني و يا سقوط نظامهاي سياسي مي شده است. در دورۀ اسلامي نيز توجه به دبيران و وزيراني ايراني بنا بر تجربۀ سياسي ايرانيان در مديريت قلمروهاي گسترده و چند فرهنگي موجبات شكوه فرهنگ و تمدن اسلامي را فراهم كرده بود. به نظر مي رسد يكي از مهمترين دلايل پيوستن به جريان¬هاي افراطي و خشونت طلبانه مذهبي در خاورميانه امروز عدم توجه به اين راهبرد سياسي و منطق نظري پشتيبان آن در ايجاد دوستي و همبستگي ميان مردمان گوناگون است. همچنانكه جستجوي نظريه¬اي براي صلح در خاورميانه در ميان نظريه¬هايي كه عمدتاً پايه¬اي در خودآگاهي مردمان اين منطقه ندارند و از سوي ديگر فقدان آگاهي نسبت به اهميت و پيشينۀ فرهنگ سياسي صلح در خاورميانه از موانع ارائه راهكارهاي كارآمد بوده است. از اين رو نخبگان ايراني با توجه به آگاهي سياسي¬شان در اداره قلمروهاي بزرگ چند فرهنگي مي¬توانند مهمترين نقش¬ها در ايجاد صلح و ثبات در خاورميانه بازي نمايند.