تحليل فلسفي پيشرفت و اركان آن بر اساس آيات قرآن كريم

پيشرفت به عنوان كلان­ترين آرمان سند الگو، تعيين­كننده­ي هويت همه­ي آرمان­هايي است كه در ذيل آن قرار مي­گيرند. نسبت منطقي كه در ميان اين آرمان ها وجود دارد، از يك سو توجيه­گر وجود و نحوه­ي حضور يك آرمان در سند الگو است و از سوي ديگر افق، رسالت و مسير وصول به آن آرمان­ها را مشخص ­مي­كند. بنابراين همه­ي داستان به اين بر مي­گردد كه اساساً پيشرفت چيست و چه صورت­هي آرماني در ذيل آن قرار مي­گيرند.؟ پاسخ­هايي متنوعي به اين سؤال داده شده و مي­شود؛ لكن مسلماً يكي از بهترين و مطمئن­ترين پاسخ­ها، پاسخي است كه ما در استمداد از قرآن تحصيل مي­كنيم. اين وجيزه تلاشي است در راستاي يافتن پاسخ اين پرسش كه ماهيت پيشرفت، اركان و مقومات آن بر اساس آيات شريفه­ي قرآن چيست؟ نگارنده با تمهيد مقدماتي، از طريق تحليل عقلاني ظواهر برخي از آيات به اين نتيجه مي­رسد كه، پيشرفت در يك شيء يا جنبه­اي از آن بدين معناست كه شيء به گونه­اي متحول گردد كه آثار متوقع از طبيعت آن نمايان شده و با ساير اجزاء و بخش­هاي در ارتباط با او سازگار باشد. اين مفهوم از پيشرفت با سه مفهوم اساسي و عام عقلانيت، معنويت و عدالت ملازمه دارد. چنانچه هريك از اين سه مفهوم نيز در معناي قرآني خود ملازم با دو ديگر است؛ لازمه­ي عقلانيت حركت به سوي معنويت و عدالت بوده و معنويت مطلوب قرآن در گرو عقلانيت و عدالت است و هر دو اين­ها زماني به معني واقعي خود محقق مي­شوند كه عدالت محقق شده باشد. پيشرفت در معناي قرآني خود در هر مرحله يا عرصه­اي از عرصه­هاي آن متوقف بر تحقق اين سه ركن است و بدون تحقق هر كدام از اين سه معنا نمي­توان سير تحولي را پيشرفت قلمداد نمود.