درس‌هايي از قرآن كريم براي دستيابي به تغذيه مطلوب

*

بيان مسأله: جامعيت تعاليم اسلامي به صورتي است كه اصول اساسي حيات طيبه بشر در ابعاد مختلف را تبيين فرموده است. مسئله تغذيه انسان نيز از جمله اين موارد است كه با توجه به آثار جسمي و روحي آن از اهميت شايان توجهي برخوردار است. بهره‌گيري شايسته از نعمات الهي بويژه مواد غذايي در متون ديني از جمله قرآن كريم به خوبي مطرح شده است هرچند ابعاد آن بنحو مطلوب براي آحاد جامعه و نيز متخصصان و مديران روشن نگرديده است. هدف پژوهش: اين مقاله در پي آنست كه فهرستي از مطالب مرتبط با مواد غذايي كه بنحوي در قرآن كريم مطرح شده را ارائه نمايد تا زمينه بهره‌گيري گسترده جامعه از رهنمودهاي اساسي قرآني در اين رابطه بيش از پيش شود. روش و چگونگي انجام پژوهش: اين پژوهش با بهره گيري از آيات قرآن كريم، منابع مكتوب و مجازي مرتبط با تغذيه و تدبر در موضوع انجام شده است. يافته ها و نتيجه گيري: مطالب مرتبط با تغذيه در قرآن كريم را مي توان بر اساس فهرست زير مطرح ساخت: 1- اهميت تغذيه در قرآن كريم: در مورد اهميت تغذيه انسان و بهره‌گيري از مواد غذايي, از آيات متعددي در قرآن كريم مي‌توان استفاده نمود كه در اينجا به اهم آنها اشاره مي‌شود: 1-1- دستور استفاده غذايي از طيبات 2-1- نامگذاري تعدادي از سوره‌ها با برخي مواد غذايي و سوگند به آنها 3-1- طعام دهندگي از صفات الهي 4-1- نهي از تحريم طيبات و توصيه به مصرف مواد غذايي مناسب 5-1- نعمت شمرده شدن بهره‌مندي غذايي 2- مواد غذايي مذكور: در قرآن كريم به مناسبت‌هاي مختلف از مواد غذايي گوناگون نامبرده شده است كه عمده آنها ذيلا بيان مي‌گردد: 1-2- مواد با منشاء گياهي 2-2- مواد با منشاء حيواني 3- معيارهاي استفاده از مواد غذايي: حليت، طيب بودن، دقت در نوع غذاي مصرفي،سنجش سود و زيان ماده غذايي، عدم افراط (نهي اسراف)، تسلط بر نفس،هم گياهخواري و هم گوشت‌خواري 4- فقه تغذيه: غذاهاي حلال، غذاهاي حرام(خبائث، شراب، مردار، خون، گوشت خوك، آنچه با نام غير خدا ذبح شده و...)، نهي از مصرف مواد مضر، جواز خوردن محرمات در مورد ضرورت، احكام ذبح و صيد و ساير موارد استاد شهيد مرتضي مطهري (ره) نيز چنين مي‌گويند: احكام تابع يك سلسله مصالح و مفاسد واقعي است يعني اگر اسلام چيزي را حرام كرده است چون مفسده‌اي وجود داشه است حرام كرده خواه مفسده جسمي باشد خواه روحي، خواه به زندگي فردي بستگي داشته باشد خواه به زندگي اجتماعي، درهرحال يك ضرري در آن بوده است كه حرام شده است. ممكن است براي چيزي كه حرام شده است ده‌ها خطر وجود داشته باشد و امروز علم يكي از آنها را كشف كرده و مابقي هنوز مانده باشد . 5- اخلاق و تغذيه: اعتدال در مصرف غذا، پرهيز از حرص و اسراف، عدم كشتن فرزندان بخاطر ترس از فقر، نهي از اتصاف به صفات حيواني در مصرف غذا، اطعام محرومان و عدم تضييع حقوق آنها، لزوم شكرگزاري و يادآوري نعمت‌هاي الهي،انجام عمل صالح، اعتقاد به رزاقيت الهي و تقسيم معيشت بين افراد و نافرماني از دستورات الهي عامل فقر غذايي 6- غذا درماني: بنظر مي‌رسد توصيه‌هاي قرآن كريم در مورد بهره‌گيري از مواد غذايي گياهي و حيواني، ميوه‌هاي گوناگون، نهي از پرخوري و زياده‌روي، دقت در نوع غذاهاي مصرفي و مصرف غذا در حالت روحي مناسب و با توجه به آفريدگار هستي، امساك و روزه و ... زمينه مناسبي براي سلامتي آدمي فراهم مي‌كند و لااقل از جنبه پيشگيري حائز اهميت است. علاوه بر اين، توصيه‌هاي مستقيمي در مورد كاربرد درماني بعضي از مواد غذايي شده است: - درمورد عسل گفته شده: ... فيه شفاء للناس ... (69/نحل): در آن (عسل) شفا مردمان است. - خوشبختانه در مورد آثار عسل تحقيقات گسترده‌اي وجود دارد . - به حضرت مريم (س) موقع زايمان توصيه گرديد كه از رطب استفاده نمايد (26-24/مريم) - در مورد حضرت يونس (ع) نيز پس از خروج از شكم ماهي و رفتن به ساحل دريا, استفاده از كدو مطرح شده است(146-144/صافات) 7- موارد ديگر: علاوه بر آنچه تاكنون ذكر شد در قرآن كريم و نيز در كتب حديث، مطالب ديگري در ارتباط با مواد غذايي آمده است كه عناوين برخي از آنها عبارتست از: - مواد غذايي در آئين يهود: 94-93/آل عمران و 146/انعام - غذاها و اطعمه و اشربه بهشتيان و نحوه مصرف آنها: 49-40/صافات، 43-41/مرسلات، 51/صف 18-14/دهر، 15/محمد، 22-17/طور، 55/دخان، 73/زخرف، 20-33/واقعه و 6-5/دهر. - غذاهاي اهل جهنم: 15/محمد، 37-36/حاقه، 7-5/غاشيه، 56-54/واقعه و 13/مزمل. - تغذيه حيوانات: 54/طه و 65-64/هود. - ذخيره مواد غذايي (توصيه حضرت يوسف عليه‌السلام): 47/يوسف. - طعام اصحاب كهف: 19/كهف. - ضيافت حضرت ابراهيم (ع): 69/هود و 51/حجر. - غذاهاي بهشتي براي حضرت مريم سلام‌الله‌عليها: 37/آل عمران. - دعاي حضرت عيسي (ع) براي نزول مائده: 114/مائده. - آداب صرف غذا: 53/احزاب(در كتب حديث و كتب فقهي بطور مبسوط آمده است) - اثرات درماني مواد غذايي گوناگون (در كتب احاديث آمده است). - حفظ طعام و نوشيدني براي صد سال (داستان عزيز و عزير) (259/بقره). - تحمل تشنگي، گرسنگي و خستگي در راه خدا(120/توبه). - آب (آيات متعدد) - تقسيم‌بندي غذاها براساس ميزان تصرف انسان در توليد آنها: 35 و 71/يس. - دفعات غذا (62/كهف و 62/مريم) با توجه به آنچه اجمالا بيان گرديد موارد زير قابل استنتاج است: 1- اسلام به عنوان يك مكتب جامع و سكاندار هدايت بشريت در اقيانوس متلاطم طغيان‌ها و سركشي‌هاي كنوني، اصول و راهكارهاي اساسي حيات طيبه انسان را بيان نموده است. 2- تغذيه انسان، مسئله مهمي است كه دين مبين اسلام از آن غفلت ننموده است و با اتكا به تعاليم آسماني مي‌توان فرهنگ تغذيه متعادل آدمي را تدوين نمود. 3- فرهنگ تغذيه مبتني بر دستورات الهي و دستيابي جامعه به مواد غذايي طيب و حلال, قادر به تامين سلامت جسم و روح انسان و زمينه‌ساز اعتلا مادي و معنوي اوست. با توجه به موارد فوق‌الذكر، پيشنهادات زير ارائه مي‌‌گردد: 1- ابعاد مختلف فرهنگ تغذيه متعادل و مبتني بر تعاليم آسماني اسلام با مشاركت جدي و صميمانه صاحبان دانش در حوزه‌هاي ديني و دانشگاهي تبيين گردد. 2- در مورد تعميق و گسترش اين فرهنگ در جامعه، برنامه‌ريزي تبليغي و رسانه‌اي متقن، جذاب و برخوردار از روش‌هاي موثر و مفيد بعمل آيد و اقدامات زمان‌بندي شده به منصه ظهور درآيد. 3- قوانين مربوط به مواد غذايي در ابعاد مختلف، با عنايت به تعاليم ديني مورد ارزيابي و بازنگري قرار گيرد تا افراد جامعه ضمن برخورداري شايسته از نعمات الهي، از فوايد جسمي و روحي آنها منتفع و از عوارض آنها در امان بمانند. 4- دست‌اندركاران امور اجرايي مرتبط با تغذيه، بيش از پيش با اين فرهنگ تغذيه متعادل آشنا و در زمينه تحقق دستورات اسلام و بهره‌گيري از آخرين پيشرفت‌هاي مطلوب بشري در صنايع غذايي كوشا باشند. اميد آنكه با عنايات الهي، بتوانيم با شناخت هرچه بيشتر دستورات اسلام و تمسك شايسته به آنها در اركان تقنين, اجرا و بسترسازي در جامعه، الگوي پسنديده بهره‌مندي از دانش و فن‌آوري، اخلاق و معنويت و كرامت انساني را محقق سازيم. انشاءالله.