وارسي «پيمانه» در معماري سنتي ايران

هر علم ، هنر، فن، حرفه و معرفتي به واسطه اصطلاحات آن شناخته مي‌شود. اضافه بر آن اصطلاحات تخصصي امكان مي‌دهند تا جامعه تخصصي در درون باهم مفاهمه و گفتگو نموده با گزينش مواردي مشترك، با ديگر تخصص‌هاي همسايه رابطه برقرار كرده به تعامل بپردازند. معماري سنتي ايران در عين حال كه يك تخصص محسوب مي‌شود و اصطلاحات پيچيده و خاص خود را دارد، در عين حال از اصطلاحاتي برخوردار است كه امكان ارتباط اهالي اين حرفه را با جامعه‌اي كه از آن برآمده فراهم مي‌سازد. چرا كه محصولات معماري بيشتر با پول مردم و براي مردم ساخته مي‌شود. غناي معماري سنتي در اين است كه چونان درختان بومي از زمينه‌اي بنام فرهنگ مي‌رويد و در عين حال كه خود، مولد فرهنگ نيز است. هنگامي كه از فرهنگ سخن به ميان مي‌آيد نقش ادبيات برجسته و بارز مي‌شود ، همان منبع عظيمي كه چونان آينه سير تحول تفكر و كيفيت جهان‌نگري يك جامعه را در پهنه جغرافيا و گذرگاه تاريخ به نمايش مي‌گذارد. در ميان انواع متعدد و متنوع اصطلاحات معماري سنتي اصطلاح پيمانه به جهات زير مثال‌زدني است: 1. مادران به عنوان نيمي از جامعه مولد، هرروز با اصطلاح پيمانه سروكار دارند. 2. مادران عليم و فهيم و خلاق، در جريان زندگي روزمره، به طور غير مستقيم، عملاً يكي از مباني مهندسي را به كودكان و نوجوانان خود تعليم مي‌دهند. شيوه‌اي كه يكي از بهترين روش‌هاي تعليمي و تربيتي است و جايگاه خانه را به مكتب‌خانه ارتقاء مي‌دهد. 3. توجه به شكل و مضمون پيمانه در توليدات خانگي به معني كار بست رياضيات به شكلي ساده و قابل فهم همگان است كه از پايگاه خانه، به جامعه نيز تسرّي مي‌يابد. 4. پيمانه برآمده از پيمان، در زبان، فرهنگ و ادبيات فارسي محلّ تأمل فراوان است. اضافه بر آن ، در علوم و فنون ديگر نظير داروسازي و طبابت نقش بسيار مهمي را ايفا مي‌كند. 5. تداوم حيات هر موجود زنده با اندازه‌شناسي مربوط است. توجه به پيمانه به عنوان شكل خاصي از اندازه‌شناسي مي‌تواند اهميت اين‌گونه علمِ عملي را تا حدود زيادي برجسته و بارز كند تا نقش سرنوشت‌ساز اندازه‌شناسي در جريان پرشتاب زندگي امروز، كمرنگ نشود. 6. اصطلاحات معماري سنتي، در جريان مدرنيزه (modernize) شدن آموزش معماري ظاهراً مورد بي‌مهري واقع شده است. اما باطناً (به باور نگارنده)ترفندي استعماري است تا يك جريان مولد نظري_عملي پايدار به نام معماري سنتي در اين سرزمين متوقف شود و زمينه براي معماري و شهرسازي بي‌پايه و استعماري فراهم آيد. 7. بازشناسي و احياي اصطلاحات معماري سنتي به سهم خود كوششي است اندك براي ترميم شكاف ذهني حاصله ميان معماران ديروز و سازندگان امروز و فردا. بنا به دلايل ياد شده در بالا در مقاله پيش رو كوشيده مي‌شود برخي از وجوه پيمانه درحدي كه ظرفيت مقاله اجازه مي دهد مورد وارسي قرار گيرد؛ با اين اميد كه كاستي‌هاي آن به بركت راهنمايي‌هاي اهل نظر تصحيح و در ويرايش‌هاي بعدي به سمت كمال گرايش يابد.

The Generative Role of ‘Paymana’ in Traditional Persian Architecture Correspondent Author: Owlia, Mohammad-Reza (Ph. D.) Persian Architecture Terminologist Co-authors: Motallebizade Ali, Najafi Alieh , Olia,Ameneh The term ‘Paymana’ as qualitative and quantitative scale has variety of applications in Persian literature as well as Iranian daily personal and social life style reflecting Persian Architecture. ‘Paymana’, similar to the scale cup symbolizes capacity of a container. Furthermore, ‘Paymana’ is the touchstone for the measurement of various entities. In addition, ‘Paymana’ has an integral role in the generation of a collective whole out of numerous architectural elements. ‘Paymana’ is a generative unit capable of adapting itself geometrically by law of nature. The Tradition of Creation according to Quran is called “Sunnah-To-Allah” as the the law of bringing universe into existence. Nature, as a part of universe is the main source to research scientific discoveries. Architecture is the result of an emergent transcendental order and as a result its design and construction and its phenomenon of life could be understood better by accommodating to Tradition of Creation. Architect as the acting agent assimilating such sophisticated order, ought to learn and follow the methodology of creation from the creator or the “Salekana” method. Riyadha” in Arabic refers to the exercise for physical education, while the lexicon with similar etymology “Riyadhiyat” in Persian language means mathematics, which is rather more considered as a mental education. Recognition of importance and function of ‘Paymana’ in Persian traditional architecture a key to understand the practice of “Taqdeer” referring to the way elements of architecture are destined to create a collective transcendental whole. Kewords: Persian architecture, Paymana, Scale, Geometry, Terminology