هندسه در نقوش پنجره‌هاى دايره و نيمدايره شكل (نمونه موردي: دوازه خانه‌ تاريخي در نجف‌آباد اصفهان)

هندسه و رياضيات در معماري ايراني و اسلامي تا به حال در سطوح و حوزه‌هاي گوناگون مطالعه و مورد توجه واقع شده است. از جمله حوزه‌هايي در معماري ايراني و اسلامي كه هندسه در آن جايگاه ويژه‌اي دارد، تزيينات است كه پژوهش‌هاي متعددي در زمينۀ آن وجود دارد. درعين حال پرداختن به هندسه در تزيينات بناهاي خاص كمتر صورت پذيرفته است. نوشتار حاضر در پي يافتن هندسه در نقوش پنجره‌هاي تك‌روزن و پنجره‌هاي بالاي درهاي دولنگه در تعداد دوازده خانه‌ تاريخي در شهر نجف‌آباد اصفهان است. روش كار چنان است كه با جست‌وجوي ميداني در دوازده خانه، تعدادي نمونه پنجره در جايگاه‌هاي ذكر شده احصا شده‌اند. اين پنجره‌ها از نظر شكلِ قاب و زمينه در دو شكل كلي دايره و نيمدايره شكل قابل تشخيص هستند. سپس كوشش شده با توجه به نظرات موجود پيرامون خلق نقوش گوناگون، به وسيلۀ ترسيم خط و دايره، نقوش مختلف اين پنجره‌ها با روش ترسيم گام به گام درك و هندسۀ پنهان و كليدي‌ترين عناصر تعيين‌كننده شكل آنها احصا شود. در اين مسير ابتدا پنجره‌ها در بستر خانه معرفي شده اند. در گام بعد، با توجه به قاب يا زمينه‌اي كه نقوش در آن قرار گرفته است، پنجره‌ها دسته‌بندي و شماره‌گذاري شده اند. سپس ساختار هندسي نقوش از راه ترسيم گام‌به‌گام دريافت شده و در نهايت، اين ساختار هندسي تحليل و قواعد آن بيان شده است. نتيجه آنكه به مدد اشكال ساده اوليه يا عناصر اصلي تشكيل دهنده، طرح‌هايي قابل خلق است كه از يكسو كاملاً با هم همنوا و هم خانواده‌اند و از ديگر سو گوناگون، بديع و بسيار متنوع هستند. شكل‌هاي اصلي تشكيل‌دهندۀ نقش‌ها، خط راست و دايره هستند. شكل‌گيري نقوش هندسي به طور كلي بر اساس اضافه كردن چند دايره در اندازه‌هاي مختلف و تلاقي آنها با يكديگر و نهايتاً اتصال نقاط نقاطع ايجادشده به وسيلۀ خطوط صاف، صورت مي‌گيرد.