تجلي شفافيت در حقيقت فضاي معماري: نقدي بر بناي مركز فرهنگي حيدرعلي‌اُف، باكو، آذربايجان

ساختارهاي ذهني دستمايه بسياري از كارهاي هنري انسان است. انتقال مفاهيم ذهني به دنياي واقعي تحت تأثير محدوديت‌هاي موجود باعث كاهش قابل توجه كيفيت مفاهيم ذهني مي‌شود. انتقال تدريجي ساختارهاي ذهني به قالب معماري يكي از شيوه‌هايي است كه ميزان افت كيفي مفاهيم را نشان مي‌دهد. بررسي انتقال مفاهيم ذهني از بُعد رياضي محض به دنياي فرم‌ها آنهم از نوع معماري با كمترين تغييرات، موضوع اين تحقيق است. در اين راستا قصد بر اين است تا از پرده ظاهر گذر كرده و به عرصۀ پنهان نزديك شد تا بلكه از آن طريق به احكام ژرفتري از مفاهيم اصيل پي برد، و از آن طريق به ساختار شكل‌گيري فضاي سيال معماري دست پيدا كرد. انتقال از ذهنيت رياضي به عينيت معماري و بلعكس از طريق دستمايه قرار دادن انعطاف‌پذيري واحد مشترك و اوليۀ تشكيل دهنده در هر دو عرصه است كه از به هنجار كشيدن تغييرات سه عامل طول، عرض و ارتفاع از بُعد نظري و عملي آن محقق مي‌شود. در اينجا مسئله تجلي شفافيت فضا در حقيقت معماري مطرح مي‌شود. آيا به سخره كشيدن بُعد پنهان حقيقت فضا باعث اين امر يعني «تجلي شفافيت» مي‌شود؟ يا بُعد ظاهر آن، يعني معماري است كه باعث اين تجلي مي‌شود؟ روش كاوشگرانه اتخاذ شده براي اخذ اطلاعات از طريق جستجوي منابع رياضي براي فهم مفاهيم رياضي سازنده بنيان‌هاي نظري اوليه صورت مي‌گيرد. سپس با روشي تحليلي، بنيان‌هاي نظري مقادير تبديل كننده در پيكره‌هايي ساده و پيچيده اما قابل فهم، بررسي مي‌شوند. در انتها كليه بررسي‌ها در يك نمونۀ اجرا شده (مركز فرهنگي حيدرعلي‌اُف) از منظر معماري به دقت موشكافي مي‌شود. در يك جمع‌بندي اينطور به نظر مي‌رسد كه در آفرينش محض رياضي مؤلفه‌هايي مانند زمان و جاذبه بدون جنبۀ عملكردي آنها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. عواملي كه لحاظ آنها در معماري، آنها را بشدت به سمت كالبدي شدن سوق مي‌دهد. در اين صورت جنبه‌هاي هنري معماري از قدرت قابل توجهي برخوردار خواهند شد كه جنبه‌هاي عملكردي آن را در مي‌نوردد و گام در عرصه‌اي مي‌گذارد كه به دليل پيچيدگي چشمگير آن درك لحظه‌اي را در منظرهاي متفاوت بوجود مي‌آورد. به عبارت ديگر اين حقيقت پنهان فضا است كه شرايط تجلي درجات مختلف شفافيت فضا را بوجود مي‌آورد؛ و از آنجاست كه معماري بوجود مي‌آيد.