استفاده از دانش بومي با تاكيد بر روش كمانه آبگير جهت احيا و بهبود پوشش گياهي در راستاي شيوه هاي استحصال آب باران- مطالعه موردي استان خراسان جنوبي

كشور ما ايران، جز مناطق خشك كره زمين محسوب مي شود و بجز نواحي محدودي، اغلب داراي آب و هواي خشك با نزولات آسماني اندك ميباشد. به گونه اي كه تنها نزديك به يك سوم نزولات آسماني جهان سهم ايران مي باشد. از ساليان دور در كشور ما خشكسالي پديده اي بارز بوده به صورت دوره اي تكرار مي شود. از سوي ديگر بستر انجام فعاليت هاي مختلف منابع طبيعي و كشاورزي و عامل موفقيت يا شكست اجراي پروژه هاي متعدد منوط به ميزان دسترسي به آب و برخورداري از بارندگي هاي ساليانه در مناطق مختلف و بالاخص نواحي خشك و كم آب مي باشد. با عنايت به سابقه ديرينه كشاورزي و فعاليت هاي منابع طبيعي در اين مرز و بوم، بهره برداران و كشاورزان براساس دانش بومي و اطلاعات منطقه اي، روش هاي متعددي را براي مقابله با خشكسالي و كم آبي استفاده نموده اند كه در اين ميان دانش بومي مي تواند به عنوان ابزاري مهم در برنامه ريزي توسعه و مديريت منابع آبي به كار گرفته شود. تجربه نشان مي دهد كه دانش بومي نه تنها با دانش رسمي تعارض و تناقضي ندارد بلكه ويژگي هاي متفاوت دانش بومي، آن را مكمل خوبي براي دانش نوين قرار مي دهد. سياست هاي ناموفق توسعه درنيم قرن اخير و پيامدهاي نامطلوب زيست محيطي اين سياست ها كه غالباً به دليل دستيابي به حداكثرها بوده اند (حداكثر بهره برداري از منابع طبيعي، حداكثر توليد، حداكثر مصرف، حداكثر فروش كه در نهايت منجر به حداكثر سود مي شود) سبب تخريب مراتع و جنگل ها، افزايش روند بياباني شدن اراضي، فرسايش شديد، خشكسالي و . . . شده است. در شرايط فعلي مراتع استان خراسان جنوبي، در بخش اعظم عرصه ها در نتيجه بهره برداري بيرويه طي ساليان دراز پوشش گياهي مرغوب كاهش يافته و علاوه بر جاري شدن رواناب ها، لگدكوب شدن خاك سطحي و تردد بيش از حد دام نيز باعث تشديد فرسايش آبي و بادي، هدر رفت مواد غذايي خاك، شور شدن و از هم پاشيدگي ساختمان آن شده است. از اينرو اجراي عمليات ويژه به منظور افزايش نفوذپذيري و ذخيره نزولات آسماني اجتناب ناپذير است كه علاوه بر حفظ خاك منجر به افزايش كمي و كيفي توليد علوفه نيز خواهد شد. در اين راستا شيوه هاي مختلفي تحت عنوان پروژه هاي استحصال آب باران و ذخيره نزولات اسماني در طرح بهبود و اصلاح مراتع در مناطق خشك و نيمه خشك به منظور افزايش پوشش گياهي و كاهش اثرات خشكسالي مطرح مي شود. با تحقيقات بعمل آمده در اين راستا مشخص مي شود كه اجراي عمليات ذخيره نزولات آسماني به همراه بذركاري تحت عنوان كمانه هاي آبگير تاثير قابل ملاحظه بر افزايش، تقويت و بهبود پوشش گياهي مراتع اين استان دارد. استفاده مطلوب از آب باران براي تامين آب آشاميدن انسانها و حيوانات و مصارف گوناگون منابع طبيعي و كشاورزي از قرنها پيش در مناطق خشك كشور رايج بوده است. لذا ضرورت دارد ضمن جمع آوري جلوه هاي دانش بومي در زمينه هاي مذكور، كارايي آنها نيز سنجيده شود و بعنوان يك الگوي عملي مقابله با خشكسالي مدنظر قرار گيرد. در اين مجموعه سعي بر آن است تا ضمن تاكيد بر جايگاه و اهميت بحث دانش بومي و روش هاي سنتي مرسوم در مبحث مديريت بهينه منابع آبي در مناطق خشك، به معرفي، اثرات و نتايج مطلوب حاصل از اجراي يك شيوه سنتي در عرصه هاي مرتعي و بياباني استان خراسان جنوبي با عنوان كمانه هاي آبگير و تاثير آن بر بهبود و تنوع پوشش گياهي عرصه هاي منابع طبيعي استان اشاره شود.