بررسي انتقادي رويكردهاي تجربه گرايي، عقل گرايي و اراده گرايي در توليد علوم انساني اسلامي و طرح مقدماتي نظريه مديريتي نفس

Critical examination of the rationalism, empiricism and voluntarism in the production of Islamic social sciences and preliminary introduction of psyche management theory

تاريخ علم شاهد ترديدهاي عميقي در زمينه انطباق ادراكات حسي و عقلي با واقعيت خارج بوده است. در جامعه غرب، چنين ترديدهايي منجر به اصلاح رويكردهاي علمي و شكل گيري رويكردهايي مانند عقل گرايي، تجربه گرايي، ابطال گرايي و اثبات گرايي به منظور كنترل و تسلط بر ادراكات حسي و عقلي خلاف واقع شده و رشد و گسترش فناوري و علوم پزشكي را در پي داشته است. فيلسوفان اسلامي نيز بحث هاي عميقي پيرامون انطباق يا عدم انطباق ادراكات حسي و عقلي با واقعيت (نظريه مطابقتي صدق) انجام داده اند. با وجود اين، آنها ضمن پذيرش نظريه مطابقتي صدق، رويكردهاي برخاسته از دو قوه حس و عقل را به دليل جزئي نگري و ناديده گرفتن وحي، فاقد اعتبار لازم ميدانند و در كاربرد چنين توليداتي براي هدايت و رستگاري انسان ترديد دارند. روش: در اين مقاله با استفاده از روش مروري-تحليلي- انتقادي اشكالات سه رويكرد حس گرايي، عق لگرايي و اراده گرايي در پاسخ به هدايت انسان به سمت صلاح و رستگاري و قدرت پاسخ دهي نظريه اراده گرايي در حل مناقشات مطرح شده در نظريه مطابقتي صدق و ساير چالش هاي معرفت شناسي مورد آزمون قرار ميگيرد. يافته ها: رويكردهاي تجربه گرايي، عقل گرايي و اراده گرايي، هر يك بر يكي از وجوه انسان تأكيد دارند و به تنهايي قادر نيستند به تبيين كنش هاي انساني بپردازند. بنابراين، با اتكاء بر هيچ يك از آنها نمي توان مسيري براي تحول علوم انساني اسلامي مشخص كرد. براي تحول علوم انساني نياز به نظريه اي نوين ميباشد كه در اين مقاله تحت عنوان نظريه مديريتي نفس ناميده شده است. نتيجه گيري: نظريه مديريتي نفس، ضمن حفظ مزيت هاي سه نظريه تجربه گرايي، عقل گرايي و اراده گرايي، توانايي پاسخ گويي به اشكالات وارده شده به هر سه نظريه را دارا ميباشد و ميتواند زمينه نظري پويايي را براي طراحي و تدوين علوم انساني اسلامي فراهم نمايد.

The history of science has been witnessed deep doubts about correspondence of sensory and logical perception to external reality. In western community, such doubts led to modification of scientific approaches and formed a number of approaches such as rationalism, empiricism, falsifiability and positivism to control and refine sensory and logical perception which led to the development and expansion of technology and medical sciences. Islamic philosophers also have done deep discussions about correspondence and non-correspondence of sensory and logical perceptions to reality (called as correspondence reality theory). However, Islamic philosophers while accept the correspondence realty theory, they do not authorize those approaches originated in sensory or logical faculties in order to guide human being toward salvation and happiness. Method: Using a historical overview, analytical and critical method the problems of three approaches of empiricism, rationalism and voluntarism have been examined in order to guide human being toward salvation and happiness and the advantages of the voluntarism approach were examined. Results: Rationalism, empiricism and voluntarism approaches emphasize only on one dimension of human being and are not able to explain the human being behavior entirely. Therefore, it is not possible to imagine a route toward Islamic social sciences based on these one dimensional theories. In order to develop Islamic social sciences we need a new approach which can be called as psyche management theory. Conclusion: The psyche management theory, while maintained the advantages of the rationalism, empiricism and voluntarism approaches have the ability to respond to objections against the above mentioned approaches. The .psyche management theory can provide a dynamic background for the production of Islamic social sciences