رابطه عدالت و كرامت انساني در انديشه اسلامي، با تاكيد بر سيره رضوي

The relationship of justice and human dignity in Islamic thought, with emphasis on Imam reza s thought

عدالت به عنوان مفهومي حياتي در انديشه اسلامي نه تنها ابعاد نظري دارد بلكه ناگزير نگاهي به عرصه عمل و مصاديق نيز دارد. بنابراين براي جستجوي مفهوم عدالت و نيز ريشه هاي آن علاوه بر تلاشي نظري در انديشه اسلامي مي بايست با مراجعه به مصاديق آن در سيره معصومين، نحوه تضمين اين مبادي و نتايج را دريافت. در اين ميان يكي از ريشه هاي اساسي نظريه عدالت در اديان ابراهيمي از جمله اسلام تضمين كرامت انساني است و اساسا عدالت ميان انسان ها بدون در نظر گرفتن كرامت انساني براي همگان از چنين اهميت و جايگاهي برخوردار نبود. در دنياي مدرن نيز اهميت مساله عدالت و رابطه آن با كرامت تنها در ابعاد نظري منحصر نيست بلكه نظريات عدالت به عنوان واكنشي نظري به مسئله نابرابري هاي اقتصادي و اجتماعي، تخريب محيط‌زيست، تخليه منابع طبيعي و تهديد حيات نسل‌هاي آتي قلمداد مي شود. اين مسائل، همگي مسائلي هستند كه تهديدكننده حيات بشر و كرامت انساني هستند. لذا با توجه به اين مسائل و نيز مباني ارائه شده براي ارائه نظر اسلام در خصوص رابطه عدالت و كرامت مي بايست تا علاوه بر شناسايي مفاهيم، روابط و مسائل آن، جستجوي دقيقي در معارف اسلامي داشت تا به حقيقت اين رابطه و نتايج آن دست يافت. به همين منظور در اين مقاله با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي، مولفه¬هاي اصلي رابطه عدالت توزيعي و كرامت در انديشه اسلامي ارائه شده و با توجه به مميزات سيره رضوي كه هم در مقام علمي و در مناظره هاي فلسفي و كلامي خود ريشه هاي اين بحث را نشان داده و هم به عنوان فردي منتقد حاكميت و روابط جاري در عينيت زمانه خود رفتاري مبتني بر اصول اسلامي را ارائه داده اند، به تبيين اين رابطه خواهيم پرداخت. بر اين اساس در انديشه اسلامي و با استفاده از سيره و معارف رضوي به نظر مي رسد كه در حوزه عدالت به‌منظور پاسداشت كرامت ذاتي انسان كه هديه‌اي الهي است، مي بايست توزيع مواهب ميان همگان به صورتي برابر رخ دهد ،چرا كه مواهب متعلق به همگان است و لذا همه افراد در منابع شريكند. به عبارت ديگر به منظور تضمين و پاسداشت كرامت انساني است كه نظريه عدالت اسلامي حكم به برابري افراد در بهره مندي از مواهب مي دهد و تمام مصاديق فقر و عدم دسترسي كافي به مواهب را در هم شكننده كرامت انساني دانسته و به مقتضاي عدالت با آن مخالفت مي نمايد.