بررسي معماري و شهرسازي شهر شيراز در دوران زنديه و قاجاريه

study of shiraz architecture and urban planning during the Zandieh and Qajar eras

چكيده: شيراز يكي از شهرهاي مهم در تمام ادوار تاريخ بوده است و حاكمان سعي در ايجاد بناهاي ماندگار در اين شهر داشتند. شيراز در دوره زنديه به‌عنوان پايتخت اين سلسله انتخاب شد و بناهايي همچون حمام وكيل و مسجد وكيل در اين دوره در شهر شيراز ايجاد شد و در اين دوره از معماري‌هاي خاصي استفاده‌شده است. پژوهش حاضر به دنبال بررسي وضعيت شهر شيراز و ساختار شهر در دو دوره‌ي زنديه و قاجاريه مي‌باشد، همچنين به بناهاي تاريخي كه در اين دو دوره ساخته‌شده‌اند، پرداخته مي‌شود. روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي مي‌باشد و روش ابزار اطلاعات به‌صورت كتابخانه‌اي و اسنادي مي‌باشد. براي جمع‌آوري اطلاعات از ابزاري همچون سفرنامه‌ها، كتاب‌هاي تاريخي، مقالات و پايان‌نامه‌هايي كه در اين زمينه فعاليت داشتند استفاده‌شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه شهر شيراز در دوره زنديه تعداد دروازه‌هايش از 12 به ۶ عدد مي‌رسد و بناهايي همچون باغ نظر، ارگ كريم‌خاني، مسجد وكيل، بازار وكيل و حمام وكيل ساخته شد. معماري به‌كارگيري در اين بناها تفاوت زيادي با دوران قبل نداشته است و از گچ‌بري‌ و آينه‌كاري‌ در تزيين بناها استفاده‌شده است. در دوره قاجاريه علاوه بر معماري اصيل ايراني از معماري غربي نيز استفاده مي‌شد. در پي سفرهاي شاهان قاجار بخصوص ناصرالدين‌شاه، سبك معماري غربي وارد ايران شد و در بناها از آن استفاده مي‌شد. در اين دوره‌ بناهايي همچون مدرسه باباجان، باغ دلگشا و عمارت نارنجستان ساخته شد.

It is very clear that Shiraz has been one of the most important cities in the history of iran and the governors have always tried to create permanent buildings in this city. Shiraz, in Zandieh era, was chosen to be the center of this succession and buildings such as Vakil bath and mosque were built during this era and during this time special architecture techniques were used. This study seeks to investigate the situation of Shiraz and the structure of the city in the two periods of Zandieh and Qajar, also deals with historical buildings that were built in these two periods. The research method in this research is descriptive and the method of information tools is in the form of libraries and documents. To gather information tools such as travelogues, historical books, articles and thesis that were written in this field have been used. The findings of this study show that in Zandieh era, the gates of Shiraz goes from 12 to 6 and buildings such as Nazar garden, Arg of Karim Khan, Vakil mosque, bath and Bazaar were built. The used architecture in this era is not much different than the used architecture in the previous periods and plastering and mirror work have been used to decorate the buildings. In Qajar era in addition to the original Iranian architecture, western architecture was also used. Following the travels of the Qajar kings especially Naser al-Din Shah western architectural style entered Iran and was used in buildings. In this period buildings such as Baba Khan school, Delgosha garden and Naranjestan garden were built.