امكان عقلي نبوت انسان در ساحت وجود و جامعه از منظر ابن‌سينا

نبوت به مثابه امري اعتقادي قابليت آن را دارد كه از منظر صرفا عقلي مورد نفي يا اثبات قرار گيرد. در ميان فيلسوفان اسلامي، فارابي و ابن سينا براي نخستين بار به اثبات امكان عقلي نبوت انساني مبادرت ورزيدند. فارابي در السياسه المدنيه به موضوع امكان و ضرورت عقليِ نبي در جامعه انساني اقدام كرد. اما ابن سينا علاوه بر اين موضوع، كه در الهيات شفا به آن پرداخت، در رساله اي مستقل به نام « في اثبات النبوه و تأويل رموزهم و امثالهم» امكان عقلي نبوت در انسان را نيز اثبات كرد. شيخ در اين رساله چند مطلب را عقلا تبيين و اثبات كرد نخست امكان عقلي نبوت انسان سپس وحي عقلا به چه معناست و در نهايت ملك و حامل وحي كيست. بنابراين دو موضوع عقلي در باب نبوت انسان از جانب ايندو فيلسوف مطرح شد: نخست در مقام اثبات است؛يعني اصل امكان عقلي نبوت در انسان و نه موجودات ديگر. و دوم در مقام ثبوت است؛ يعني امكان و ضرورت عقلي انسانيِ نبي در جامعه خارجيِ انسان است. موضوع اول را ابن سينا با 6 مقدمه در رساله النبوه به اثبات رساند. ولي موضوع دوم را نخست فارابي و سپس ابن سينا با مقدمات متعددي ثابت كردند. با اين تفاوت كه ابن سينا به صراحت تعبير به نبي مي آورد ولي فارابي به جاي نبي تعبير به رئيس اول مي كند. لكن مقدمات عقلي كه شيخ براي اثبات آن مي آورد حكايت دارد كه در اين موضوع متاثر از فارابي نيست بلكه دلائل و مقدمات منحصر به فرد خود را ذكر مي كند. و لذا مي توان نتيجه گرفت كه در تبيين امكان عقلي نبوت انسان در جامعه دو دليل و راه مجزا از يكديگر براي اثبات آن وجود دارد: يك دليل متعلق به فارابي و دليل ديگر متعلق به ابن سيناست. در اين مقاله به واكاوي و تبيين تحليلي اين مقدمات و ترتيب آنها پرداختيم.