ولايت‌نامه، گونه شعري خاص شيعي در قرن نهم (و درآمدي بر رشد ادبيات حماسي شيعي)

در قرن هشتم و نهم و با كاهش فشارهاي سياسي بر شيعيان و رشد تشيع در ميان توده، شاعران، با تكيه بر روايات مناقبيان و با تأكيد بر مفهوم كليدي «ولايت» نوعي از شعر را بنياد نهادند كه ولايت‌نامه نام داشت. نخستين نمونه­ كامل ولايت­نامه در قرن نهم در ديوان سليمي توني ديده مي‌شود. اثبات حقانيّت جانشيني پيامبر (ص) براي حضرت علي (ع)، تعظيم شخصيّت ايشان و ديگر معصومين و استفاده از بيان كرامات ايشان براي فهم عوام، مضامين اصلي ولايت‌نامه‌ها را شكل مي‌داد. اولويت بيان عقيده در شعر، استفاده‌ از صنايع بلاغي را نيز محدود مي‌كرد؛ مگر شگردهايي كه در خدمت بيان ايده قرار بگيرد، چون اغراق و مبالغه، تلميح، حسن تعليل و خيالي شدن عقايد. برجسته‌سازيِ شخصيّت امامان در مقابل تصوير منفي و منفور «دشمنان» ولايت، گرايش به اغراق، تخيل عقايد و ساختار افسانه‌مانند كرامات در فرهنگ عاميانه، عواملي بودند كه به اين قصايد، كيفيت حماسي مي‌بخشيدند و از اين گونه ادبي مي‌توان به‌عنوان درآمدي بر شكل گرفتن شعر حماسي شيعي در اين عصر ياد كرد.