معرفي و توصيف نسخه خطي شاهنامه منثور شماره 6295-10 كتابخانه ملي، اثر احمد بن محمّد؛ متعلق به عصر صفويه

با توجه به رشد اهميت شاهنامه در دوره پسامغول، نياز اشراف و درباريان به فهم بيش­تر شاهنامه فردوسي و عدم قدرت يا فرصت اين طبقه براي خواندن صورت منظوم اثر باعث برگرداندن شاهنامه به نثر شد كه به‌تدريج، با تقويت اهداف آموزشي در تربيت شاهزادگان و فرزندان اشراف، اين جريان تداوم پيدا كرد. شاهنامه­هاي منثور، معمولاً بازنوشته­‌هاي منثوري بودند كه براي دربار­ها و درباريان، با نثر ديواني و كاربرد­هاي ادبي، تاريخي و حتي آموزشي نوشته مي­شدند و در ادامه، رشد سواد در بين عامه به عمومي‌تر شدن اين نياز انجاميد. به همين دليل، در نثر معاصر و در صنعت نشر امروز، دسترسي به بازنويسي منثور شاهنامه تبديل به يك نياز عمومي شده است. وجود چنين نيازي در چهار سده اخير، باعث شده كه در مواجهه با پيكره متني مرتبط با شاهنامه، با يك گونه/ زير نوع به نام «شاهنامه منثور» يا «برگردان منثور شاهنامه فردوسي» به‌عنوان يك نوع از حماسه فارسي مواجه شويم كه تا امروز تداوم داشته، برخلاف طومارها كه با رشد سواد عمومي از اهميت اوليه آن‌ها كاسته شده، اهميتش افزون شده است. نسخه 6295-10 كتابخانه ملي، يكي از نمونه‌هاي شاخص اين گونه و شاهنامه‌اي منثور است كه در عهد صفويه نوشته شده است. نويسنده اثر فردي به نام «احمد بن محمّد» است كه نام و نشاني از وي در تذكره‌ها و منابع موجود ديده نمي­شود و به گواه متن، پرداختن به جزئيات وقايع و كامل بودن داستان­ها، حكايت از دقّت نظر و تسلّط وي به شاهنامه دارد. منبع و مرجع اثر وي يكي از شاهنامه­هاي متأخّر حاوي الحاقات و تصرفات بوده است. وفاداري به متن را مي­توان از شاخصه­هاي اين اثر دانست؛ شاهد اين ادّعا ذكر تقريباً كامل نام اشخاص به‌ويژه در بخش تاريخي شاهنامه است. متن، زباني ساده دارد اما نويسنده با نحوه بيان و توصيفات خود آن را آراسته است و در مقدمات، نثر فني نيز وجود دارد. شرايط اعتقادي تثبيت شده در اواخر دوران حكومت صفويان و تركيب تشيع و تصوف در متن بارز است. نويسنده با تأكيد بر اعتقادات خود كه برخاسته از شريعت و طريقت است معتقد است طريق رستگاري را در شاهنامه نيز مي­توان جست و در تبيين آن علاوه بر پندهاي موجود در داستان­هاي شاهنامه به اندرزگويي مستقيم نيز روي آورده است.