نسبت عدالت و مصلحت در سيرة علي عليه السلام

تأمل بر عدالت و تشخيص مصداق و قلمرو پايبندي به آن از مهمترين وظايفي است كه حكومت­هايي كه داعية دين و عدالت دارند بايد به آن بينديشيند. يكي از اين پرسش­ها نسبت سنجي بين عدالت و مصلحت است. علي(ع) شخصيت معيار عدالت در فضاي تفكر شيعي بلكه اسلامي است. بين عدالت­ورزي و مصلحت­انديشي در سيرة سياسي علي(ع) كداميك اولويت دارد؟ اگر عدالت­ورزي را به عنوان اجراي احكام الهي و آنچه امام(ع) حق مي­دانند، و مصلحت­انديشي را مطابق سليقة جامعه رفتار كردن تا نظام سياسي باقي بماند، تعريف كنيم، در اين صورت در سيرة امام(ع) گاه ديده مي­شود كه عدالت بر مصلحت تقدم دارد و گاه بر عكس. مخالفت با خواستة طلحه و زبير كه به جنگ جمل كشيده شد، و مخالفت با ابقاء معاويه كه به جنگ صفين و به تبع آن جنگ نهروان، منجر شد و همچنين اجراي حدود الهي كه فرار نجاشي به سمت معاويه را بوجود آورد اين تقدم را نشان مي­دهد. اما از سوي ديگر سكوت 25 سالة ايشان، قبول حكميت در صفين، و بعضي از كلمات ايشان نشان از تقدم مصلحت بر عدالت دارد. عده­اي بر اين باورند كه مصلحت جامعة اسلامي به دليل خواست انقلابيون همين سيرة عادلانه بود. اما در اين نوشته به روش كتابخانه­اي و بررسي موارد متعارض و تلاش براي جمع آن به اين تحليل رسيديم كه امام(ع) تا آنجا كه در توان دارند بر اجراي اوامر الهي اصرار دارند. اما در مواردي كه توان اجراي منويات الهي خود را ندارند، و كيان جامعة اسلامي در خطر قرار مي­گيرد، مصلحت جامعة اسلامي را در سكوت مي­دانند.