مصاديق كار «اِشراف» در تاريخ بيهقي

عمل اِشراف به عنوان يك كار خبررساني پنهاني و جاسوسي يا نظارت پنهاني، در ساختارهاي حكومتي ايراني چه پيش از اسلام و چه پسازآن شناختهشده بود. تاريخ بيهقي به عنوان يك متن مهم در روشن كردن نحوۀ حكمراني حكومت غزنويان به عمل اِشراف يا كار مُشرفي اشارههاي متعدد كرده است. اين پژوهش با توجّه به اهميتي كه شناخت ساز و كارهاي رسمي و غيررسمي حكومتي در ايران پيشامدرن دارد، درصدد است با گردآوري داده هاي مربوط به اشراف در تاريخ بيهقي و بهره گيري از روش توصيف و تحليل تاريخي به مصداقهاي كار اِشراف در تاريخ بيهقي بپردازد. از تاريخ بيهقي چنين برميآيد كه منصبي همچون «مشرف مملكت» در ساختار رسمي حكومت غزنويان وجود داشته كه از سوي او افرادي براي زير نظر گرفتن و تهيه گزارش پنهاني از مقامات مهم ديواني و لشكري بهمنظور حفظ اقتدار سلطان به كار گرفته ميشدند؛ از سوي ديگر، گماشتن مشرف تنها به ديوان اِشراف كه وظيفه اش خدمت رساني به سلطان بود، محدود نميشد بلكه در يك ساختار غيررسمي مشرفان با عناوين شغلي ديگر به كار خود در ديوان و درگاه براي خدمت رساني به افرادي همچون وليعهد و وزير خدمت ميكردند و با ديوان اشراف ارتباطي نداشتند. در واقع آنها جاسوساني بودند كه گزارشهاي پنهاني براي ولي نعمت خود ميفرستادند.