بازتاب بسامد اجتماعيّات در شعر و انديشۀ حافظ

اجتماعيّات بازنمايي و تلقّيِ قدما از شرايط و اوضاعِ اجتماعي است كه بصورت آگاهانه يا ناخودآگاه در نوشته‌هاي نظم و نثرِ آنها بازتاب يافته است؛ در حقيقت مي‌توان اجتماعيات را شرح قدما از اوضاع اجتماعي از سده‌هاي ميانه تا اواخر قرن نوزدهم ميلادي محسوب كرد؛ در ديوان حافظ، اجتماعيات بنحو درخشان و هنرمندانه‌اي ترسيم شده است و با مطالعۀ دقيقِ سروده‌هاي او مي‌توان فضاي كلّي اجتماعي عصرِ حافظ را ترسيم كرد؛ در پژوهش حاضر ضمن بررسي ديوان حافظ، مباحثِ اجتماعيّات، در هجده بخش اصلي طبقه‌بندي گرديد؛ اين هجده بخش در مجموع، داراي 86 زيرمجموعه هستند و 261 بيت از اشعار حافظ بعنوان شاهد ذكر شده است. نتايج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است كه در اجتماعيات شعر حافظ، مسائل مربوط به ميخانه، باده‌نوشي و باده‌گساري بيشترين كاربرد (56 بيت) 4/21% از كلّ ابيات را شامل مي‌شود و پس از آن آداب و رسوم درباري (24 بيت) 1/9%، آداب و معتقدات اجتماعي (22 بيت) 8% و معتقدات مذهبي (21 بيت) حدود 8% قرار دارد. بسامد اين امور، چنانكه شواهد مختلف تاريخي نيز مؤيّد آن است، بنحو اقناع‌كننده‌اي نشانگر روح زمان حافظ و تجلّي فرهنگ غالبِ اجتماعي در آن عصر است.