بيان عزالدين كاشاني از معرفت نفس در مصباح الهدايه

فرهنگ اسلامي بر ادبيات فارسي به‌ويژه ميراث مكتوب عارفان تأثيري تام داشته و اين آثار، به بسط و گسترش آموزه‌هاي اسلامي پرداخته‌اند. از جملۀ انديشه‌هايي كه عارفان مسلمان به‌ويژه مشايخ فارسي‌زبان تصوف بر آن تأكيد داشته و درباره‌اش انديشيده و قلم زده‌اند، بُعد غير مادي انسان است كه روايت نبوي و علوي «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ» منشأ آن بوده است. بنابراين علم‌النفس از موضوعات اساسي كتب عرفاني است. عزالدين كاشاني از جمله كساني است كه در كتاب خود، مصباح الهداية و مفتاح الكفاية، با زاويه ديد عرفاني به مداقّه دربارۀ نفس و معرفي ابعاد گوناگون آن پرداخته است. پژوهش حاضر كه با روش تحليلي، توصيفي فراهم شده، در پي رسيدن به تعريف نفس و انواع نفس در كتاب مصباح الهدايه كاشاني است و به اين نتيجه مي‌رسد كه عزالدين كاشاني بين دل، روح و نفس تفاوت‌هايي قايل است. او به وجود سلسله‌مراتب خاصي براي نزول فيض الهي به نفس باور دارد. به اعتقاد كاشاني امّاره، لوّامه و مطمئنه، مراتب نفس‌اند و نفس واحد در هر مرحلع از مراحل تكامل خويش به صورت يكي از اين نفوس جلوه‌گر مي‌شود.