تصوف در روايات و آثار عالمان پيشين اماميه

جريان اهل ‌تصوف، به گواه شواهد تاريخي، از تأثيرگذارترين و چالش‌برانگيزترين جريان‌هاي فكري در تاريخ تفكر اسلامي بوده است‌‌‌‌‌‌‌‌. بي‌شك، بررسي انعكاس ‌تصوف به‌عنوان يكي از فرقه‌هاي اسلامي با رويكردها و انگاره‌هاي خاص، در روايات معصومان(عليهم السلام) و آثار عالمان شيعي مذهبِ سَلف، موضوعي در خورِ پژوهش است كه كمتر بدان پرداخته شده است‌‌‌‌‌‌‌‌. شايان ذكر است، افزون بر رواياتي كه از امام صادق و امام رضا(عليهما السلام) در مذمت منهجِ صوفيه و نقد و تخطئۀ دنياگريزي و زهد‌ورزي افراطي – به‌عنوان شناسه و شاخصۀ اصلي صوفيه در آن زمان‌ها - وارد شده، در برخي توقيعات امام زمان(عج) نيز واژۀ صوفي به‌كار رفته و ريا و سالوسِ صوفيانِ مُتصنّع و اهل غُلو نكوهش شده است و البته، بنا به‌ برخي گزارش‌ها، ‌پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) پيش از همه خبر از ظهور جريان‌ انحرافي صوفيان پشمينه‌پوش داده و تصريح فرموده بودند كه فرشتگان آسمان‌ و زمين آن‌ها را – به‌واسطه باورهاي خطا و بدعت‌آلودشان - لعن مي‌كنند‌‌‌‌‌‌‌‌. در اين مقاله، پس از واكاوي سيره معصومين(عليهم السلام) و باز‌خواني روايات ‌مأثور و رديابي واژه‌هايي چون «‌تصوف» و «صوفي» و همانندهاي اين دو در متون حديثي و نيز آثار عالمان اماميِ پيشين، دو نتيجه حاصل شده است: الف) در احاديث رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) و همچنين روايات وارده از اهل بيت(عليهم السلام)، به صوفيه و برخي اعمال و عادات انحرافي - التقاطي ‌آن‌ها اشاره يا تصريح شده است؛ ب) برخي رويكردها و اعمالِ صوفيه از جمله زهدورزيِ افراطي، تركِ كسب و كار، رقص و غنا و همچنين برخي انگاره‌ها و اعتقادات اهل ‌تصوف، ازجمله حلول و اتحاد و وحدتِ وجود صوفيانه، در متون حديثي و يا تأليفي اماميه، افزون بر نقل و گزارش، نقد و نكوهش شده‌اند‌‌‌‌.