مباني شريعت‌گريزي در تصوف

شريعت‌گريزي و بي‌اعتنايي صوفيان به فرايض ديني و ابزار‌انگاري احكام شريعت، همواره موضوعي مناقشه‌بر‌انگيز و علت اصلي مخالفت و ستيز فقها با صوفيه و صوفي‌گري بوده است‌. فقها با برجسته‌كردن اعمال و آيين‌هاي بدعت‌آلود و خلاف شرعِ صوفيه، طعنِ شريعت‌گريزي و اباحي‌گري به اهل ‌تصوف زده و ضمن تقبيح و تخطئه برخي اعمال و عادات صوفيانه (ازجمله، سماع، رقص، غنا، شاهدبازي و شطح‌گويي) كه با ظاهر شريعت در تضاد و تقابل‌اند، بر جدا‌كردن ‌صفوف صوفيه از صفِ شيعيان راستين، اصرار و اهتمام ويژه داشته‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. اهل ‌تصوف، افزون بر توجيه و تأويل اباحه‌گري، با بيان اين‌كه اَعمال خلافِ شرعِ شاخه‌اي خاص از ‌‌متصوفه يا شخصيتي اباحه‌گرا را نبايد ملاك داوري و قضاوت دربارۀ صوفيه انگاشت، بر تتبع و تأمل بيشتر و شناخت اصول و آموزه‌هاي اهل ‌تصوف - با تكيه بر متون و منابع اصيل و معتبر ‌‌متصوفه - تأكيد داشته‌اند. در اين مقاله، با تمركز بر ميراث مكتوب ‌‌متصوفه و بررسي و تحليل مباني مورد اجماعِ اهل ‌تصوف، نشان داده مي‌شود كه شريعت‌گريزي صوفيان به رويكرد و رفتار چند صوفي شهيرِ شريعت‌گريز در سده‌هاي سابق منحصر نبوده، بلكه از مباني و اصول اجماعي و انكارناشدني اهل ‌تصوف نشأت گرفته و اساسا نقشه و برنامه‌اي كه براي سير و سلوك، د‌ر انديشۀ صوفيه ترسيم و ترويج مي‌شود، خودْ سوق‌دهندۀ سالك به ورطۀ شريعت‌گريزي است‌‌‌‌‌‌‌‌. افزون بر اين، توجه به معنا و كاربردهاي متفاوت «شريعت» در منظومه فكري‌ و مكتوبات ‌‌متصوفه، ابعاد ديگري از شريعت‌گريزي صوفيان را نمايان خواهد ساخت و مي‌توان اذعان كرد كه التزام و اعتقاد به جبرگرايي، تفسير و تلقي تأمل‌برانگيز صوفيه از توحيد و همچنين شأن و جايگاه قطب و تأكيد بر تبعيت بي‌چون و چرا از اقطاب، زمينه‌ساز گرايش به شريعت‌گريزي و اباحي‌گري و مايه و پايۀ پيدايي بدعت‌هاي كثيره و انحرافات عديده در فِرق صوفيه بوده‌اند‌‌‌‌.