نگاهي به سيماي شيطان در تصوف

تفسير و تعبير خاص از جايگاه و همچنين‌ فلسفه وجوديِ ابليس و سركشي و استكبارورزي‌اش، همواره از عقايد و آموزه‌هاي در خور تأملِ اهل ‌تصوف بوده است. قرآن كريم، ابليس يا شيطان را به‌دليل سركشي و نافرماني امر معبود، مطرود درگاه الهي معرفي مي‌كند، اما تفسير و تعبير خاص از جايگاه و فلسفۀ وجودي ابليس و استكبارورزيش، در عقايد متصوفه گاه تا مرز انحراف و بدعت پيش مي‌رود، تاجايي‌كه در نظر برخي از اهل تصوف، عصيانِ ابليس از امرِ به سجود بر آدم را غيرت و شدت عشق معشوق به محبوب توجيه مي‌نمايند و بدين‌ترتيب سعي در زدودن آثار تكفير و تكبر ازچهرۀ وي دارند. باتوجه به عدم سنخيت و سازگاري اين اعتقادات با آموزه‌هاي اسلامي و همچنين انسجام‌نداشتنِ نگرش اهل تصوف نسبت به شيطان، نگارنده را برآن داشت تا ضمن بررسي برخي سخنان و افكار تعدادي از بزرگان متصوفه، به بررسي اين نظرات بپردازد. به‌همين منظور در اين مقاله، پس از اشاره كوتاهي به معنا و ماهيت ابليس (شيطان) و ويژگي‌هاي آن، نمونه‌هايي از توجيه و تأويل رفتار توأم با استكبارِ ابليس و دلايل دفاع از وي در آثار متصوفه بررسي شده است.