مقايسه ديدگاه صوفيه و اماميه پيرامون ولايت و خاتم اوليا

موضوع ولايت و خاتم اوليا از مباحث و مفاهيم بنيادي و مشترك ميان تشيع و تصوف است. در اين مقاله ابتدا ولايت و خاتم اوليا از ديدگاه شيعه به‌صورت مختصر تبيين خواهد شد؛ سپس به بررسي مفهوم ولايت، ويژگي‌ها و مصاديق ولي و مصاديق خاتم اوليا در تصوف پرداخته مي‌شود. براساس اين پژوهش كه با بهره‌مندي از منابع كتابخانه‌اي انجام شده است، مي‌توان گفت بسياري از ويژگي‌هايي كه صوفيه براي اولياي خود قائل هستند (مانند عصمت، خوارق عادات و تصرفات در عالم، قرارگرفتن در اعلا درجه قرب خداوند و...) با شئونات ائمه شيعه(عليهم السلام) همساني دارد. صوفيه برخلاف اعتقادات شيعه، محدوديتي براي مصاديق اوليا قائل نيستند و اقطاب و پيران خود را در جايگاه اولياي الهي قرار مي‌دهند. اولياي صوفيه مانند ائمه شيعه، از طريق نصب الهي و نص نبوي مشخص نمي‌شوند، بلكه هر سالك مي‌تواند با رياضت و سير و سلوك، به مقام ولايت الهي نائل شود. بالاترين مرتبه ولايت نيز متعلق به قطب است. ابن‌عربي از اولين كساني است كه بحث خاتم اوليا را مطرح مي‌كند. با تتبع در آثار وي پيرامون مصاديق خاتم اوليا، تشتت بسياري مشاهده مي‌شود. نتيجه‌اي كه در اين مقاله به‌دست آمده، اين است كه ابن‌عربي عيسي عليه السلام را خاتم اولياي مطلقه و خودش يا مردي از اهالي فاس را ختم ولايت محمديه مي‌داند و ازآن‌جاكه اهل سنت نيز مانند شيعيان به ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه) از نسل پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) در آخرالزمان باور دارند، ختم ولايت و خلافت ظاهري (به‎معناي زمامداري بر امور مسلمين) را براي حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه) قائل مي‌شود.