بازپيرايي، خوانا سازي، پي گردي و خاك برداري حصار ها و برج و باروهاي شرقي و شمالي محوطه ي تاريخي هگمتانه، همدان

كاوش هاي فصل ششم به سال 1374 در ضلع شرقي محوطه ي هگمتانه، منجر به شناسايي حصار شهر باستاني حداقل به طول 90 متر گرديد. همچنين در منتهي اليه شرقي، شمال شرقي و شمالي حصار مكشوفه، بقاياي برج هاي باستاني كه نشانگر تأسيسات دفاعي شهر باستاني است، به دست آمد. كاوش هاي باستان شناسي فصول بعد در قسمت حصار و برج هاي مذكور نشان داد كه حدفاصل بين دو برج شماره ي 1) شرقي) و برج شماره ي 2 (شمال شرقي) گپ و فاصله ي زيادي وجود دارد كه ارتباط اين دو برج را به صورت بريده و منقطع و ناپيوسته، پيشروي مي گذارد. كاوش هاي به عمل آمده در پيرامون برج شماره ي 2 نشان داده كه ساخت وسازهاي زيرين برج وباروها، قديم ترين قسمت هاي ديوارهاي دفاعي شهر است و روي شالوده اي بسيار گسترده و يكپارچه ايجاد شده است به نحوي كه حصارهاي دوگانه ي موازي و نيز پيش آمدگي برج مانند اين بخش كه آن را تحت عنوان برج شرقي مي شناسيم بر اين شالوده و يا به عبارتي مصطبه ي يكپارچه ي خشتي احداث شده است. عرض شالوده و مصطبه ي موردبحث با توجه به دو ديوار موازي و فاصله ي بين آنها و نيز پهناي پيش آمدگي برج، افزون بر 3 متر است. به نظر ميرسد پهناي اين ساختار به سوي رودخانه ي الوسگرد كه در ضلع شرقي محوطه جريان دارد (هم اكنون به صورت سرپوشيده)، تداوم داشته است كه در طي دخالت هاي انساني در ادوار پيشين بريده شده و تا عمق بيش از سه متر كاوش انجام شده در اين بخش از محوطه، قابل رديابي نبوده است. تداوم اين پي و شالوده ي گسترده در فواصل محدودي در جهات شمال و جنوب يعني امتداد برج وباروها قابل پيگردي است. همچنين در حدفاصل دو برج پيش گفته بقاياي خشت هاي برجا و گاهي درهم وبرهم و افتاده اي از نوع ساختارهاي اصلي حصار و شالوده ي آن شناسايي شده كه احتمال وجود بقاياي حصار را در قسمت هاي زيرين گپ عظيم ايجادشده، مابين دو برج اين قسمت كه افزون بر 90 متر طول دارد، بيشتر مي كند. با توجه به موارد ذكرشده، به منظور كسب اطلاع از چگونگي و كيفيت ارتباط بين دو برج شرقي و شمال شرقي حصار ضلع شرقي محوطه و همچنين اطلاع يابي از چگونگي روند امتداد شالوده يا مصطبه ي خشتي زيرسازي شده در جانب شرقي حصار تا كناره ي رودخانه، ادامه ي مطالعات باستان شناسي در اين بخش ضروري به نظر مي رسيد. همچنين ازآنجاكه سازمان ميراث فرهنگي استان همدان و پايگاه ملي ميراث فرهنگي هگمتانه در نظر دارند، مقدمات ايجاد مسير بازديد را براي گردشگران در قسمت فضاي مقابل حصار و برج وباروهاي ضلع شرقي محوطه فراهم نمايند و نيز با توجه به وضعيت نامطلوب حفاظتي مجموعه ي برج ها و حصار شرقي و شمالي و لزوم انجام عمليات مرمت و استحكام بخشي در اين قسمت، به نظر ميرسيد كه پيش از انجام اقدامات مذكور، ضروري بود مطالعات باستان شناسي شامل خواناسازي و بازپيرايي فضاي بين برج هاي شرقي، شمال شرقي و شمالي و فضاهاي مجاور ديوارهاي حصار خشتي هگمتانه و نيز نظارت بر انجام خاكبرداري خاك هاي زايد حاصل از انباشت كاوش هاي فصول گذشته كه به وسيله ي پيمانكار پايگاه ميراث فرهنگي هگمتانه در دست اقدام است، انجام پذيرد. «شارل فُسه» و «ويرولو» باستان شناسان فرانسوي از نخستين افرادي بودند كه در محله ي سرقلعه به سال 1913 م (1331 ق / 1292 خ) به كاوش پرداختند. حاصل كاوش هاي عتيقه جويانه ي هيئت فرانسوي در تپه ي سرقلعه يا هگمتانه ي كنوني، دو گود عظيم موسوم به «چال فرانسوي ها» و «چال شترخواب» بود (اذكايي 1367 :59 .(كاوش هاي باستان شناسي در تپه هگمتانه توسط هيئت ايراني از شهريور 1362 خ آغاز و تا 1379 خ به تناوب ادامه يافت. دور دوم كاوش هاي باستان شناسي تپه هگمتانه از آبان 1383 تا 1387 خ طي چهارفصل، تحت عنوان «كاوش هاي لايه شناختي» به سرپرستي شادروان «دكتر مسعود آذرنوش» به انجام رسيد. اين دور از پژوهش ها برخلاف دورِ اول بسيار دقيق و هوشمندانه، با راهبرد پژوهشي مشخص و با نتايج علمي درخشاني انجام شد. مطالعات باستان شناسي در تپه ي هگمتانه در سال 1388 خ ادامه يافت. «بازنگري عرصه و پيشنهاد حرايم محوطه» در سال 1389 خ به وسيله ي «علي هژبري» به انجام رسيد. فصل هاي هجدهم، نوزدهم و بيستم كاوش در تپهي هگمتانه به سرپرستي «رنجبران»، كارشناس باستان شناسي و رئيس وقت پايگاه هگمتانه در سالهاي 1391 ،1392 و 1396 خ انجام شد. همچنين فصل بيست و يكم كاوش ها نيز در ادامه ي فصل بيستم به سال 1396 خ به سرپرستي مشترك ايشان و «مهرداد ملك زاده» دنبال شد. فصل بيست و دوم به وسيله ي «مهرداد ملك زاده» در سال 1399 خ انجام يافت. مطالعات باستان شناسي در محوطه ي هگمتانه در سال 1400 خ به سرپرستي نگارنده و با اخذ مجوز از پژوهشكده ي باستان شناسي و پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري با شماره ي 40033731 مورخ 17/7/1400 پي گرفته شد و پژوهش هاي ميداني به مدت 62 روز از تاريخ .رسيد انجام به 1400/9/26 تا 1400/7/24