استفاده از سامانه‌هاي جمع‌آوري رواناب در عمليات احياء بيولوژيكي بيابان‌

Using runoff harvesting systems in the biological restoration of the desert operation

از مهمترين ويژگي ­هاي مناطق بياباني كه استقرار پوشش گياهي در آن را دشوار مي­سازد، شرايط نامناسب خاك و اقليم است. بافت سنگين خاك و هم­چنين پراكنش زماني و مكاني نامناسب بارش­ها از جمله اين ويژگي ­ها هستند. خاك­ هاي با بافت رسي به دليل نفوذپذيري كم در وقايع رگباري از ضريب رواناب بالايي برخوردار بوده و حجم رواناب زيادي توليد مي ­نمايند. در اين تحقيق، سعي شده است اين دو محدوديت اصلي در مناطق بياباني به­عنوان دو فرصت براي استقرار پوشش گياهي با استفاده از سامانه ­هاي جمع آوري رواناب براي اهداف بيابان­ زدايي با در نظر گرفتن كاشت گونه تاغ (Haloxylon aphyllum) معرفي شوند. ابتدا با استفاده از سنجش از دور به­ ويژه باندهاي مرئي، مادون قرمز نزديك، مياني و گرمائي، مناطق داراي خاك ­هاي رسي به ­عنوان سطح جمع ­آوري كننده رواناب تعيين مي­گردند. در مرحله بعد براي كنترل توليد رواناب اين سطوح، با استفاده از آمار هواشناسي و سيلاب­ هاي ثبت شده در منطقه، با استفاده از تصاوير ماهواره­اي بعد از زمان وقوع اين رگبارها، سطح و محل آبگيري شده در پايين­دست اين مناطق رسي مورد بررسي قرار مي­گيرد. در نهايت با تعريف فاكتورهاي مقدار شاخص NDVI، خطر فرسايش، دسترسي، مالكيت، نزديكي به مناطق مسكوني و كشاورزي، مناطق مشخص شده با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP) براي اجراي عمليات احياء بيابان وزن­ دهي و اولويت ­بندي مي­شوند. با توجه به نياز آبي گونه تاغ كه بر اساس مطالعات انجام شده با تراكم 250 اصله در هكتار به مقدار 162 مترمكعب براي استقرار اوليه مورد نياز است. بر اين اساس 40 ميلي­متر بارش در هر هكتار سطح جمع ­آوري كننده با شيب ملايم كمتر از 5 درصد توانايي توليد مقدار آب مورد نياز اين تراكم تاغ در هكتار را خواهد داشت. با توجه به فراواني وقوع مقادير رگبارها، مي­توان تراكم كاشت تاغ را انتخاب نمود. به­عنوان نمونه در صورت وقوع بارش­هاي 10 ميلي­متري، تراكم كاشت مي­تواند 62 اصله در هكتار انتخاب شود. به‌طور كلي مي­توان با استفاده از قابليت­ هاي طبيعي مناطق بياباني شامل سطوح رسي (دق) و بارش ­هاي رگباري شديد، آب مورد نياز براي گياهان مقاوم بياباني را با طراحي و احداث سامانه ­هاي جمع­ آوري آب تامين نمود. با استفاده از اين سامانه ­ها بارش كم در مناطق بياباني با معادل چند برابر شدن مي­تواند در اختيار گياه قرار گيرد. اين كار سازگاري، دوام و بقاء گياهان مقاوم بياباني در طرح ­هاي احياء بيابان را با موفقيت بيشتري همراه خواهد ساخت.