شيخ اشراق در مقام جامع معنا و صورت

دنياي جديد نه ديگر نافي حيات معنوي و مدهوشِ مواجهۀ تك‌بُعدي با جهان مادي است و نه صرف دعاوي بي‌دليل حكمت ذوقي و اشراقي را برمي‌تابد. جهان پسااستعماري پست‌مدرن با قبول گوناگوني تجربه‌هاي زيستِ انساني، لازم مي‌داند، ضمن امكان بخشيدن به حيات كثرات، به منظور بهره‌مندي هر چه بيشتر انسان از مواهب حيات، بسط هموارۀ عرصۀ عمومي اجتماع را در نهايتِ توافق ممكنِ ايشان شكل دهد. در اين ميان، در صورت بروز تعارضات، توافق بر دوش مقبول‌ترين استدلال‌ها ممكن مي‌شود. حضور و معنا، گويي آن برشي از ساحت وجودي ماست كه كمتر در دسترس منطق و عقل است. حال آن كه، استدلال با منطق و عقل قوام مي‌گيرد. در غير اين صورت، تحكم و پذيرش به حكم سرِّ غيبي و دعوي سلسله مراتبِ حضور جايي براي استدلال باقي نمي‌گذارد. سهروردي را مي‌توان جامع معنا و صورت و ميدان‌دار اين اقتضاي دنياي جديد معرفي كرد. سهروردي اهل ذوق و تأله است و اگر قرار به انتخاب يكي از دو جانب ذوق و استدلال باشد بي‌شك جانب ذوق را بر استدلال ترجيح مي‌دهد. با اين حال، وي با بيان اين كه رياست جامعه از آنِ كسي است كه هر دو جانب را به وجه تام داشته باشد، بر اهميت و مكمل بودن هر دو تأكيد مي‌كند. سهروردي در حكمت الاشراق نمونه‌اي از جمع هر دو جانب را به نمايش مي‌گذارد. اين مقاله ضمن استناد به انديشۀ هابرماس، به عنوان متفكري كه سير تكاملي نظرياتش بازتابي از اقتضاي مذكور است -خاصه دربارۀ نقش و وظيفه دين‌باوران در عرصۀ عمومي اجتماع امروز- انديشۀ سهروردي را در تناسب با آن به بحث مي‌گذارد.