نقش ذوق در برانگيختن فضايل اخلاقي نزد سهروردي

انديشيدن درباره ارتباط ميان معرفت و فضيلت اخلاقي و تأمل درباره پركردن شكاف ميان آن دو، از ديرباز مورد توجه بسياري از فيلسوفان بوده است. در فلسفه اشراق نيز مي‌توان درباره حلقه اتصال ميان نظر و عمل انديشيد. شيخ شهاب‌الدين سهروردي، به سبب نقش پر رنگ ذوق و شهود در دريافت معرفت، فلسفۀ خود را، حكمت ذوقي، ناميده است. او كه حكمت الاشراق را بر اساس دو رهيافت بحثي و ذوقي استوار ساخت، روش عقلي را در مقام اثبات و داوري و روش ذوقي را در مقام كشف حقايق برگزيده است. مؤلفه‌هايي كه سهروردي را به اين سپهر تازه سوق داد داراي اهميتي ژرف و دروني است و انسان را در سيري دروني براي تعالي و شهود انوار اشراقي قرار مي‌دهد. سهروردي براي نخستين بار به اثبات شهود قلبي پرداخت و با وارد كردن آن به گسترۀ فلسفه، علم حضوري و معرفت نفس را در پيوند با پيرايش نفس، كسب فضيلت‌ها و خودسازي قرار داد. اما «ذوق»، داراي چه ويژگي‌هايي است كه سبب برانگيختن فضايل انساني مي‌شود. بايد دانست معناي «ذوق» در عرفان اسلامي با معناي آن در تفكر مدرن متفاوت است؛ ذوق در عرفان اسلامي، امري حضوري و درآميخته با درك معناي حقيقي و زيبايي‌هاي وجودي و عيني است و اتصال به ساحت زيبايي و درك تمام و كمال آن، فضيلت به همراه دارد. از سوي ديگر از آن جا كه معرفت ذوقي، حامل تجربه‌ها، شهودات شخصي و فضيلت‌هاي شخص حكيم است، از اين منظر، حكمت نيز به تناسب كشف و شهودات و خلق تعابير تازه، چهره‌اي شخصي و بالنده به خود مي‌گيرد. پيامد آن زنده نگاه داشتن قواي باطني انسان، سرزندگي معرفتي و درك معناي حقيقت در هر مقطع زماني است. انسان نيز براي استمرار در اعمال اخلاقي، همواره به رهيافت‌هاي نو و دوري از فرسودگي و خمودي معرفتي محتاج است.