توجيه زيبايي‌شناختي هستي: مقايسه سهروردي و نيچه

شيخ اشراق هستي‌شناسي خود را بر پايه مفهوم نور صورت‌بندي مي‌كند و نور را ظاهر بذاته و مظهر لغيره مي‌داند و لذا نور در حالي كه مفهومي بديهي و بي‌نياز از تعريف است، مبنايي براي فهمي زيبايي‌شناسانه از هستي، به دست مي‌دهد. دامنه نور، همانند وجود، تشكيكي است و بدين ترتيب نور حسي نيز ازمصاديق نور و مطلق ظهور است و مفهوم ظهور شامل گستره وسيعي از قبيل ظهور ادراكي (شهودي، ذهني) و عيني مي‌گردد. از طرف ديگر، آشكاركنندگي و آشكارشدگي سرشت يك اثر هنري را تشكيل مي‌دهد. نيچه در زايش تراژدي مي‌گويد كه هستي و جهان «تنها به عنوان يك پديدار زيبايي‌شناسانه موجه است». تبيين زيبايي‌شناسانه از هستي، در تحليل نيچه، مبتني بر گونه‌اي ظهور و آشكارشدگي جهان است، كه وراي رنج ومصيبت، هستي و جهان را زيبا مي‌بيند. هستي يا خودش يك اثر هنري است كه براي ما به عنوان يك امر زيبا آشكار شده است و يا در بستر هستي، ظهورات زيبايي‌شناسانه را درمي‌يابيم. نيچه در زايش تراژدي، تنها راه پذيرش جهان و مقابله با بدبيني شوپنهاوري را، در عين پذيرش رنج وتاريكي در جهان، زيبا ديدن و نوراني ديدن جهان مي‌داند و اين تفسير هرمنوتيكال از جهان و هستي، جز با تمسك به هنر و مشاركت در تراژدي يوناني، امكان‌پذير نيست. هنر و هنر تراژيك يوناني (چه در فرم همسرايي آن و چه در محتواي غلبه زيبا بر رنج، در عاشقانه تريستان و ايزولده) به جاي نفي رنج‌ها وتضاد ها، و يا حتي تنظيم معتدل هستي (آن گونه كه در كاتارسيس ارسطويي است)، راه توجيه (پذيرش و اعتبار) هستي را در ايجاد يك نظم هارمونيك و به تعبيري تشكيكي در اجزاء مختلف هستي (چه رنج‌آور وچه لذت‌آور، چه شر و چه نيك) مي‌داند؛ كه جز با نگاه هنري و از منظر وعائي بالاتر، و با يك ذهن زيبا و از منظر كل‌گرايانه و تشكيكي، چنين تفسيري از هستي، ممكن و موجه نمي‌شود. همان اعتبار و نظم تشكيكي نوري و هارمونيك كه در سلسله‌مراتب انوار سهروردي، يك نمونه آن را درمي‌يابيم.