فاعليت در «تزكيه نفس»، معياري براي نقادي عرفان‌هاي كاذب

«تزكيه نفس» يكي از مفاهيم مطرح در قرآن كريم است. بر طبق اين مفهوم، دست يافتن به فلاح و رستگاري تنها با انجام تزكيه نفس محقق مي‌شود؛ اما آيات قرآن، شيوه خاصي از تزكيه را تأييد مي‌كند كه بر طبق آن فرد، بايد خود را در معرض تزكيه خداوند قرار دهد؛ زيرا كه دست يافتن به تزكيه حقيقي، تنها با فاعليت خداوند و پيامبر اكرم (ص) محقق مي‌شود و در غير اين صورت فرد نمي‌تواند حقيقتاً نفس خود را تزكيه كند؛ بلكه در مسير تزكيه، دچار انحراف و گرفتار دام‌هاي شيطان مي‌شود. تبيين اصل مذكور در آيات، مي‌تواند معيار و اساسي براي نقد عرفان‌هاي كاذب باشد. زيرا كه ويژگي جامع مكتب‌هاي عرفاني گوناگون، وجود آداب، شيوه‌هاي سلوكي و دستورات متعدد براي تزكيه نفس است؛ اما در عرفان‌هاي كاذب از آنجا كه اين آداب و دستورات ناشي از فاعليت خداوند براي تزكيه نيست و افراد خودسرانه اقدام به تزكيه نفس مي‌كنند، تزكيه آنان يا امري باطل و موهوم است و يا آنكه در مسير تزكيه نمي‌توانند به كمال و غايت مطلوب دست پيدا كنند.