گونه‌شناسي معنويت و الگو‌هاي آن

امروزه ما در دنياي معاصر، با پديده‌اي مواجه هستيم كه از آن با عنوان معنويت‌هاي نوين و جنبش‌هاي نوپديد ديني و يا معنويت سيال و كلكسيوني ياد مي‌شود كه در واقع به عنوان جايگزيني براي دين و در رقابت و ستيز با معنويت برآمده از اديان الهي و ابراهيمي سر برآورده است و خود را با روش‌هاي مختلف و در قالب‌هاي متنوع عرضه مي‌كند. تنوّع و پپچيدگي جنبش‌هايِ معنوي در صد و پنجاه سالِ اخير، آن چنان حيرت آور است كه دين‌شناسان را حتي در سنخ‌شناسي آنها، دچار دردسر نموده است. در اين مقاله، نگارنده، تلاش كرده است كه با ذكر پاره‌اي معيارها و شاخصه‌ها، به گونه‌شناسيِ اوليه‌اي از معنويت‌هاي موجود، اعم از معنويت‌هاي ديني و معنويت‌هاي غير ديني دست يابد. فردي يا اجتماعي بودن معنويت، رابطه آن با شريعت، رابطه معنويت با عقلانيت، نگرش معنويت به زيست اين جهاني، هدف و غايت معنويت، جايگاه خدا و عالم قدس در معنويت، رابطه اخلاق و معنويت، رابطه معنويت با زيست مدرن، معنويت و نوع نگاه به انسان و هستي، رابطه معنويت و كاميابي جسمي و كمال روحي و .... بخشي از اين معيارها و سنجه‌هاست كه به نظرِ اين قلم مي تواند مرز روشني بين معنويت‌ها قرار دهد و آنها را در اصنافِ سه گانة معنويت‌هاي ديني ، معنويت‌هاي شرقي، معنويت‌هاي مدرن و پست مدرن دسته بندي كرده و در ضمن هر دسته هم به گونه شناسي جزئي تر آنها دست يابد.