مباني درست، نادرست و ناقص در واقع گروي نسبت به خود و غيرخود در فلسفه اسلامي

در ميان مباحث واقع گروي در فلسفه اسلامي مي توان به مسئله واقع گروي در علم و معرفت شناسي اشاره كرد كه حائز اهميت بسيارزيادي است. از شروع فلسفه اسلامي از فارابي و ابن سينا و شيخ اشراق گرفته تا ملاصدرا مباني متعددي در حوزه معيارهاي واقع گروي درباب علم و معرفت شناسي مطرح شده است كه هر كدام به نوبه خود از تيررس نقد و انتقاد حكما و فلاسفه خارج نبوده است. همه اين معيارها را مي توان به سه دسته ناقص يا نادرست يا درست و تمام جمع بندي كرد. دسته ناقص، متعلق به رهيافت سينوي در نفسِ معلق در هوا و رهيافت اشراقي در ذات در باب معرفت شناسي است، و دسته نادرست، مبتني بر رهيافت مشائين در صورت، شبح و مثال، و دسته درست و تمام، رهيافت صدرايي بر مبناي وجودشناختي در علم و معلوم است. اين رهيافت صدرايي مبتني بر اصولي متعالي همچون تشكيك وجود و مراتب ذهني و خارجي آن كه حكايت از يك واقعيت واحدي است كه ذو مراتب ذهني و خارجي ازيك حقيقت وجودي است و نيز تفسير اتحاد عالم و معلوم مبتني بر علاوه اتحاد وجوديِ عالم و معلوم بلكه وحدت ذو مراتبيِ معلوم بالذات و معلوم بالعرض است، دارد. به بيان ديگر، يك واقعيت واحد ذو مرتبه است كه دو مفهوم متغاير ذهني و خارجي به دو حيثيت از آن انتزاع مي شود. از اينرو اتحاد عاقل و معقول –بالذات و بالعرض-به دو مرتبه تشكيكي از يك حقيقت وجودي برمي گردد و نه دو نحو وجود از دو موطن هستي. از ثمرات چنين مباني واقع گرايانه اي آنست كه مسئله صدق در علم حصولي در رهيافت صدرائي به صدق در علم حضوري بر مي گردد به اين معنا كه طبق حكمت متعاليه صدق از مطابقت و تطبيق در مكاتب فلسفي گذشته به عينيت و وحدت در واقع تبديل مي شود.