واقع‌گرايي، و تحليل نظريه-برهاني از مفهوم پيامد منطقي در منطق اسلامي

رابطۀ پيامد منطقي را دست‌كم بر اساس دو نگاه كلّي نظريه-برهاني و نظريه-مدلي مي‌توان تبيين نمود. بر اساس تحليل نظريه-برهاني وجود يك برهان از مقدّمات به نتيجه است كه نشان مي‌دهد نتيجه پيامدِ منطقي مقدّمات است؛ درحالي‌كه بر اساس تحليل نظريه-مدلي چنان‌چه در هر شرايطي كه همۀ مقدّماتْ صادق باشند نتيجه نيز صادق باشد، نتيجه پيامد منطقي مقدّمات است. در مقالۀ حاضر ابتدا مشخّص شده كه نگاه منطق‌دانان مسلمان به رابطۀ پيامد منطقي در واقع تقريري از تحليلي نظريه-برهاني است. پس از آن، به اين دليل كه تحليل نظريه-برهاني بيش‌تر از جانب قائلين به موضع متافيزيكي ناواقع‌گرايي پذيرفته شده است، تلاش شده تا چگونگيِ سازگاري موضع واقع‌گرايانۀ منطق‌دانان مسلمان با اخذ تحليل نظريه-برهاني از پيامد منطقي تبيين گردد. بر اساس اين پژوهش با توجّه به نگاه منطق‌دانان مسلمان به دانش منطق، و بداهت اصول و قواعد منطقي از نظر ايشان، و در واقع موضع واقع‌گرايانۀ ايشان در مورد معرفت، پذيرش تحليلي نظريه-برهاني از پيامد منطقي را مي‌توان با واقع‌گرايي متافيزيكي اين منطق‌دانان قابل جمع دانست. در اين نگاه، منطق بر اساس قواعدِ استنتاج خود، كه يا بديهي هستند يا به قواعد بديهي بازمي‌گردند، پيامدهاي منطقي مقدّمات را مشخّص مي‌نمايد، و نتايج حاصل از استدلال‌هاي معتبر منطقي نيز با واقعيت مستقلّ از ما مطابق بوده، و به اين دليل صادق هستند.