بررسي پديده ي فرونشست و ارتباط آن با منابع آب زيرزميني در دشت جوين

Studying the occurrence of subsidence and its correlation with underground water resources in Jovein Plain

ميزان بهره برداري از منابع آب زيرزميني در سال هاي اخير به دلايل رشد جمعيت، افزايش فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي و صنعتي رو به افزايش است. دشت جوين در غرب خراسان‌رضوي يكي از دشت هاي بحراني استان است كه به علت برداشــت هاي بي رويه از منابــع آب زيرزميني و از طرفي كاهش نزولات جوي در چندسال اخير با پديده ي فرونشست رو به رو شده است. ميزان برداشت ساليانه از منابع آب در سال 01-1400، به 421/1 ميليون متر مكعب رسيده است. سطح آب در دشت در بازه ي 33 ساله منتهي به سال 1401 با افت 27 متري، يعني به عبارتي80 سانتي متر در سال روبه رو مي باشد. اين روند باعث ايجاد فرونشست هاي غيرقابل بازگشت در محدوده مي شود. شناخت ابعاد مختلف پديده ي فرونشست با توجه به خشكسالي سال هاي اخير و برداشت روزافزون از منابع زيرزميني و توسعه نشست زمين و شكاف هاي مرتبط با آن در دشت جوين داراي اهميت مي‌باشد. در اين پژوهش نقشه ي فرونشست محدوده در سال 01-1400 به روش تداخل سنجي راداري در نرم افزار GMTSAR توليد شده است و با اطلاعات منابع آب در دشت مقايسه مي شود. تكنيك تداخل سنجي راداري با بهره گيري در تمام شرايط آب و هوايي و در تمام مدت شب و روز و با توانايي پوشش گسترده سطح زمين و قدرت تفكيك مكاني و زماني بسيار بالا، يكي از سريع ترين، دقيق ترين و كم هزينه ترين روش هاي سنجش از دور براي پيش بيني و بررسي تغييرات سطح زمين است. نتايج نشان مي دهد افت سطح آب يك عامل اوليه و محرك براي فرونشست در دشت است ولي تنها عامل نيست و شرايط زير سطحي آبخوان در فرونشست و ميزان نرخ فرونشست نقش مهمي دارد؛ به گونه اي كه در محدوده هايي كه تراكم چاه هاي بهره برداري و افت سطح آب بيشتر است به عنوان مثال در مركز دشت، فرونشست نيز بيشتر است. نرخ فرونشست سالانه در دشت رو به افزايش مي باشد و به 18 سانتيمتر در سال رسيده است. در شرق دشت با توجه به اينكه تراز آب زيرزميني افت كرده است، ولي فرونشستي مشاهده نمي شود كه به دليل بافت خاك و شرايط زيرسطحي منطقه است. در اين مناطق بر خلاف مركز دشت كه خاك بيشتر از نوع ريزدانه و مستعد فرونشست است و با آبرفت هاي كواترنري پوشيده شده است، خاك از نوع دانه درشت مي باشد.