جامِ آيين، برگِ قالين

نقوش حاشيه، زيرمجموعه‌اي از آداب و رسوم، اعتقادات و جغرافياي محل سكونت مردم مختلف به‌شمار مي‌رود كه با نمادپردازي در آثار هنريشان نمود پيدا كرده است. يكي از نقش‌مايه‌هاي شناخته شده حاشيه قالي‌هاي ايران و قفقاز كه ريشه در آيين مهرپرستي دارد، حاشيه‌اي منسوب به دوستكامي است كه واگيرهاي از تكرار دو برگ كنگره‌دار و يك جام است. اين نگاره در طول هزاران سال به دلايل گوناگون دستخوش دگرگوني‌هايي شده است. بر اساس ساختار فرهنگي ميان ايران و قفقاز و گفتمان مشترك دو منطقه، پرسش اصلي پژوهش، نحوه ‌تأثيرپذيري عناصر تشكيل‌دهنده‌ حاشيه دوستكامي در قالي‌هاي ايران و قفقاز از يكديگر است. پژوهش حاضر، از نوع توصيفي و با رويكرد تطبيقي بوده و با هدف مطالعه ساختار كلي و نقش‌مايه‌هاي اين حاشيه در ايران و قفقاز، در پي عوامل تأثيرپذيري اقوام از باورهاي يكديگر و عناصر برگرفته از طبيعت بوده و به دنبال شباهت‌ها و تفاوت‌هاي اسمي و ساختاري اين عناصر بر اساس ريشه مشترك اقوام ساكن در ايران و قفقاز است. يافته‌هاي پژوهش حكايت از مشابهت‌هاي بسيار از لحاظ ساختار، نقش‌پردازي، رنگ‌بندي و حضور نظم، ريتم، تقارن، تعادل و توازن بصري در نقوش حاشيه دوستكامي در توليدات هر دو حوزه دارد كه از عناصر برگرفته از طبيعت، آداب و رسوم، مهاجرت و اعتقادات مردم مناطق مختلف مشتق شده‌اند؛ اما بر اساس سنت بافت هر منطقه و قوم، تفاوت‌هايي معدود در شيوهي اجراي نقوش، جزئيات و اسامي به‌كار رفته براي حاشيه دوستكامي وجود دارد كه به عنوان نشانه‌اي در شناخت منطقه بافت، حائز اهميت است.