منطق نگاه به شرق در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران (‌دوره دولت رئيسي)

انقلاب اسلامي نقطه‌ي عطفي در تغيير جايگاه غرب در سياست خارجي ايران بود. اگرچه برخي پژوهش‌ها نگاه به شرق را نتيجه فشار ساختار نظام بين‌الملل يا چيرگي نگاه ايدئولوژيك بر سياستمداران ايراني مي‌دانند، اما هدف اين مقاله تبيين راه ميانه‌اي در ارتباط با عقلانيت چرايي نگاه به شرق است كه در دولت سيزدهم برجسته شده است. اين مقاله با روش توصيفي-تبييني اين سوال را مطرح مي‌كند كه چه عواملي جايگاه قدرت‌هاي شرقي در منطق سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را دچار تحول كرده است؟ با اتخاذ مدل نظري زوال هژموني اين فرضيه قابل بررسي است كه جداي از نگاه ايدئولوژيك اكنون ساختار نظام بين‌الملل در اين تغيير جايگاهي ايجابي پيدا كرده كه با تاثير بر مؤلفه‌هاي منطقه‌اي، ضرورت نگاه به شرق را توجيه مي‌كند. در نتيجه افزايش نقش چين در تحولات جهاني و غرب آسيا و تعامل بيشتر با كشورهاي اين منطقه در كنار كاهش حضور فيزيكي ايالات متحده، سبب شده است سياست‌گذاران ايران فراتر از مؤلفه‌هاي ايدئولوژيك و فشار ساختاري از نوع سلبي، نگاه به شرق را مورد توجه قرار دهند كه در اين بين مؤلفه منطقه‌اي نيز موثر است و نگاه به شرق ديگر صرفاً مؤلفه‌اي محدود به طيف اصول‌گرا در سياست خارجي ايران نخواهد ماند.

The Islamic Revolution was a turning point in changing the position of the West in Iran s foreign policy. Although some studies consider looking to the east as a downstream of the pressure of the international system structure or the dominance of the ideological view on Iranian politicians, the purpose of this article is to explain the middle way in relation to the rationality of looking to the east, highlighted in the 13th government. This article, using a descriptive-explanatory method, raises the question that what factors have changed the position of the eastern powers in the logic of the foreign policy of Iran? By adopting the theoretical model of the decline of hegemony, this hypothesis is examined that, apart from the ideological point of view, the structure of the international system has found a positive position in this change, which justifies the need to look to the east by affecting the regional components. As a result of China s increasing role in global and West Asian developments and greater interaction with the countries of this region along with the reduction of the physical presence of the United States, Iran s policy makers have paid attention to looking to the East beyond ideological components and negative structural pressure. Meanwhile, the regional component is also effective, and looking to the east will no longer be a component limited to the fundamentalist spectrum in Iran s foreign policy.