تمايز روش تحقيق و روش ‌شناسي در تحقيقات علوم انساني و اجتماعي

يكي از اشتباهات رايج در بين برخي از دانشجويان و پژوهشگران در تحقيقات علوم انساني و اجتماعي استفاده از روش تحقيق و روش‌شناسي به جاي هم به مثابه يك مفهوم و مترادف با هم در فرايند تحقيق مي‌باشد. اين در حالي است كه تمايزات زيادي بين اين دو مفهوم وجود دارد. بر اين اساس هدف اصلي اين پژوهش بررسي تفاوت‌هاي بين روش تحقيق و روش‌شناسي به مثابه دو مفهوم جدا از هم در تحقيقات علوم انساني و اجتماعي مي‌باشد. روش تحقيق يعني چارچوبي كه هر تحقيق بايد داشته باشد در واقع زماني كه از فرضيه، رابطه علي، همبستگي، سطوح سنجش متغيرها، جامعه آماري، نمونه‌گيريو غيره سخن گفته مي‌شود درباره روش تحقيق به بحث پرداخته‌ مي‌شود. در روش تحقيق محقق با مهارت‌ها، تكنيك‌ها و ابزارهاي جمع‌آوري داده‌ها سروكار دارد به عبارت ديگر روش تحقيق يعني ساختار و چارچوب تحقيق (شاكله تحقيق). در همه رشته‌ها اين ساختار بايستي رعايت شود و اين عمومي است اما اين فقط صورت تحقيق است اين نوع نگاه متأسفانه در خيلي از دانشگاه‌ها غالب است يعني از ديدگاه آن‌ها روش‌شناسي، همان روش تحقيق است در حاليكه روش تحقيق از روش‌شناسي متمايز است. روش‌شناسي يعني شيوه تفكر در مورد يك واقعيت يا پديده اجتماعي. منطق حاكم بر كل فرآيند پژوهش از ابتدا تا انتها را روش‌شناسي مي‌گويند. در روش‌شناسي محقق به دنبال ساختار تحقيق نيست. به عبارت ديگر، در اينجا سؤال، فرضيه، متغير، جامعه آماري و غيره خيلي موضوعيت ندارد. همه تحقيق‌ها روش تحقيق دارند اما الزاماً روش‌شناسي ندارند. در روش‌شناسي ما رويكردها و ديدگاه‌ها را دنبال مي‌كنيم به عبارت ديگر در روش‌شناسي ما با عينك‌هاي متفاوتي نگاه مي‌كنيم، روش‌ها به ‌مثابه عينك‌هايي هستند كه به محقق مي‌گويند كه چگونه به موضوع يا پديده نگاه كند؛درنتيجه نوع يا شيوه استدلال و بحث كاملاً از ديدگاه روش‌هاي متفاوت، متمايز خواهند شد. روش‌هاشيوه تحليل متن را مشخص مي‌كنند هر روش يك شيوه استدلال است روش قالب است كه به محتوا شكل مي‌دهد. از اين‌رو، روش‌شناسي بيشتر بحثي معرفت‌شناختي (اپيستمولوژي) است و بيشتر با مكتب و ديدگاه سر وكار دارد نه با روش و شيوه‌هاي جزئي تحقيق. نسبت رهيافت (متدولوژي) به روش همانند نسبت ديدگاه به ابزار است.