ارزيابي عملكرد اجتماعي– اقتصادي و زيست محيطي طرح هاي آبخيزداري (مطالعه موردي: طرح سامان دهي زنجان رود)

در پي اجراي هر پروژه عمراني گسترده در بستر طبيعت، ارزيابي اقدامات و بررسي پيامدهاي آن به منظور رفع نقايص و بهتر نمو دن كارهاي آتي ضرور ي مي باشد. اين مقاله حاصل يك تحقيق ميداني است كه با هدف ارزيابي عملكرد و پيامدهاي اجتماعي اقتصادي يكي از پروژه هاي اجرا شده در بخش آب و خاك به اجرا درآمده است. طرح سامان دهي زنجانرو د به عنوان يك طرح بلند مدت با اهداف حفاظتي و مديريتي منابع خاك و آب توسط مديريت آبخيزداري استان زنجان در حال اجرا است وعمليات اجرايي بخشي از مسير اين طرح به طول 12 كيلومتر و شامل چهار روستا از سال 1372 تا 82 به بهره برداري رسيده است. در تحقيق انجام شده، اثرات اجتماعي – اقتصادي و ز يست محيطي اين طرح با روش كيفي مورد ارزيابي قرار گرفته است. براي اين منظور، ده معيار اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي در قالب سوالهاي پرسشنامه اي تدوين و با روش پيمايش ميداني و مصاحبه با بهره برداران كشاورزي حاشيه رودخانه ، داده هاي لاز م تهيه گرديد. تحليل آماري داده ها با استفاده از نرم افزار Excel صورت گرفت و ضريب همبستگي معيارهاي موردنظر تعيين گرديد. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه طرح ساماندهي زنجانرود در دست يابي به اهداف اوليه خود موفق بوده است. اثرات اقتصادي اين طرح چشمگير بوده و رضايت كشاورزان را به دنبال داشته است به طوري كه بيش از 92% آنان ازكنترل سيلاب و كاهش هز ينه هاي سالانه مرمت و نگهداري اراضي در محدوده مورد مطالعه بعد از اجراي طرح اظهار رضايت مي نمودند. همچنين، در مقايسه با زمان قبل از اجراي طرح، سطح زيركشت در روستاهاي محدوده طرح در حدود 20% افزايش يافته است. افزايش توليد و درآ مد كشاورزان و بالا رفتن قيمت زمين از ديگر پيامدهاي مثبت اين طرح بوده است. از طرف ديگر، اثرات اجتماعي اين طرح چندان قابل توجه نبوده و اين طرح در دستيابي به اهداف اجتماعي تعريف شده ( مشاركت محلي در اجراي پروژه، افزايش اشتغال و كاهش مهاجرتها) موفقيت چنداني نداشته است. از جنبه زيست محيطي نيز مي توان به افت سطح آبهاي زيرزميني، خشك شدن و تهديد بستر رودخانه، تجاوز به حر يم رودخانه و تبديل آن به اراضي كشاورزي اشاره نمود.