988

اعمار الادويه المفرده و المركبه

اعمار العقاقير

i'mar-ul adwiyat-il mufrada wa-l murakkaba= a'mar-ul 'aqaqir

زهراوي اندلسي، خلق بن عباس، - 427؟هـ. ق. zahravi andolosi, xalaf ebn-e 'abbas (- 1037)

قرن 5هـ. ق.

ناشناخته

ناشناخته

بسم الله الرحمن الرحيم رساله في اعمار الاقاقير المفرده و المركبه من التصنيف الزهراوي اندلسي اعلم ان الادويه ثلاثه اجناس معدنيه و حيوانيه و نباتيه ...

(ناقص) و جون اين بيخ غذائيه دارد و طعم و رايحه كه موجب تنفر باشد، ندارد مردم به اين نيز رغبت مينمودند ... اتفاقا

ندارد

تك متني

عربي

9ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

33779

َADD 19619/1-2

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، دارو، خاصيت دارو، اثربخشي دارو، مدت دوام دارو، عمر دارو، درمان

610

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

ناقص

33779

دارد

15

انجام- انتهاي نسخه افتادگي دارد.

image/jpg

ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوى قرطبى (325-404ق؟)، از پزشكان نامدار قرن چهارم هجرى، بنيانگذار دانش جراحي در اسلام. در سال 325ق؟ (936م) در الزهراء از روستاهاى اطراف قرطبه ديده به جهان گشود. وى درابتدا به تحصيل علوم دينى پرداخت و نزد پدرش بسيارى از علوم دين و فقه را فراگرفت. بعد از چند سال به قرطبه كه در آن روزگار از مهم‌ترين مراكز علمى در سرزمين‌هاى اسلامى بود مهاجرت نمود. زهراوى در اين شهر پس از آشنايى با يكى از اطباى ساكن قرطبه و به تشويق او به تحصيل علوم پزشكى پرداخت و به سرعت مراحل ترقى در اين زمينه را طى كرد به گونه‌اى كه مهارت او در دانش پزشكى بسيارى از پزشكان را به شگفتى وا مى‌داشت. شهرت روز افزون زهراوى تا آنجا پيشرفت كه بسيارى از بيماران از نقاط دوردست حتى كشورهاى اروپايى براى معالجه به پيش او مى‌رفتند. ابن اصيبعه او را چنين ستوده است: كان طبيباً فاضلاً خبيراً بالادوية المفردة و المركبة، جيد العلاج و له تصانيف مشهورة فى صناعة الطب. چيرگى زهراوى در جراحت باعث شد كه پزشكان هم روزگار او، وى را به پدر جراحى ملقب ساختند. اشتهار او به جراحى امرى است كه حتى امروزه نيز بسيارى از اروپائيان به آن اعتراف كرده‌اند. جرج سارتون در كتاب المدخل الى تاريخ العلوم وى را يكى از سه نفرى مى‌داند كه همانند چراغ‌هايى، اروپا در علوم پزشكى از آنها روشنى گرفت.[2] بسيارى از شگفتى‌هاى جراحى‌هاى او امروزه در كتب نقل شده است از جمله: 1. به كار بردن نخ‌هاى ابريشمى به عنوان نخ بخيه. 2.بخيه كردن جراحى‌ها از درون به گونه‌اى كه آثارى از بخيه قابل ديدن نباشد. 3.به كار بردن و ساختن بسيارى از لوازم جراحى براى اولين بار. نقل شده كه وى قبل از انجام عمل جراحى، ابزار و آلات جراحى را با صفراء ضدعفونى مى‌كرد و اين امرى است كه پزشكى جديد نيز آن را تأييد مى‌كند. توصيه او نيز به جراحان اين بود كه هنگامى به عمل جراحى بپردازيد كه دغدغه‌اى روحى و روانى نداشته باشيد. زهراوى علاوه بر مهارت در پزشكى و جراحى انسانى نيكوكار نيز بود. در احوال او نقل كرده‌اند كه وى نيمى از روز را به رايگان به درمان بيماران نيازمند مى‌پرداخت. وى پس از سال‌ها كوشش علمى سرانجام در سال404ق (1013م) در قرطبه ديده از جهان فروبست. البته بغدادى سال وفات او را 427ق گزارش كرده است (ويكي نور، مدخل «زهراوي، خلف بن عباس»).

ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوى قرطبى قرطبي، خلف بن عباس (ويكي نور، مدخل «زهراوي، خلف بن عباس»)

از اين پزشك عالى مقام دو اثر در تاريخ گزارش شده است: 1. كتاب اعمار العقاقير المفردة و المركبة. 2.التصريف لمن عجز عن التأليف. همچنين آثار زير به وي نسبت داده شده است: الجراحة الجراحة عند الزهراوي (ويكي نور، مدخل «زهراوي، خلف بن عباس»)

روزگارى كه زهراوى درآن مى‌زيست روزگارى بود كه تمدن اسلامى در اوج نشاط علمى به سر مى‌برد. نگاهى به تاريخ به ما نشانى مى‌دهد كه هم‌عصر با زهراوى پزشكان و جراحانى همانند هارون بن موسى اشبونى، خالد بن يزيد بن رومان، حامد بن سمجون و سليمان بن جلجل مى‌زيسته‌اند. با اين حال زهراوى سرآمد همه پزشكان عصر خود شد و به خصوص در تشريح و جراحى او را مى‌توان از شاخص‌ترين افراد دانست و شايد بتوان او را پايه‌گذار علم جراحى در تاريخ پزشكى دانست. اهميت آنچه زهراوى در شاخه جراحى انجام داده هنگامى بيشتر براى ما جلوه‌گر مى‌شود كه بدانيم در روزگار زهراوى اروپائيان نه تنها با علم جراحى آشنايى و سروكار نداشتند، بلكه كليسا جراحى را كارى حرام اعلام نموده بود (ويكي نور، مدخل «زهراوي، خلف بن عباس»). اين كتاب در نسخه ها به زهري اندلسي نسبت داده شده است كه بايد همان خلف بن عباس پزشك باشد كه زركلي ضمن برشمردن كارهايش از كتاب هاي زير نام مي برد: كتاب فيه اسماء العقاقير باليونانيه و السريانيه و الفارسيه و العجميه، و تفسير الاكيال و الاوزان و بدل العقاقير و اعمارها، و تفسير اسماء الحاريه في كتب الطب (فنخا، ج 4، ص 520).

در اين رساله از اينكه هر دارو تا چه هنگام و چه اندازه مى تواند خاصيت خود را نگاه دارد، گفتگو شده است. رساله ايست مختصر درباره مقدار نيروى بقاء و (عمر) انواع داروها. در اين رساله اقسام مختلف داروها بدسته هاى مختلف تقسيم گرديده و درباره آنها از لحاظ مدت دوام بحث شده است. مؤلف بطوريكه در صدر نسخه ضبط گرديده است زهرى يا زيدى اندلسى است و باحتمال قوى همان زهرى كه بنام (ابن زهر) و يا از فاميل او است. عمر داروها و از نظر مدتى كه بايد بر تركيب شدن آن بگذرد تا اثر بخشد و هنگام رسيدن (ادراك و نضج) و نيز از اين نظر كه هر دارو تا چه مدت ميتواند اثر بخش باشد و پس از آن مدت بدون فائده است. قلانسى در قرابادين خود در اين باره تحقيق كرده و آنرا از اختصاصات كتاب خود ميداند (عبدالحسين حائرى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج1، ص: 264).

در اين رساله از اينكه هر دارو تا چه هنگام و چه اندازه مى تواند خاصيت خود را نگاه دارد، گفتگو شده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج1، ص: 264).

در صفحات ابتدايي كتاب، فهرست مندرجات ارائه نشده است.

نسخه كمبود دارد. اين نسخه فقط چند صفحه ابتدايي از اثر را دارد.

در اين كتاب، مؤلف به برخي نظرات جالينوس اشاره كرده است.

998. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 3/ 8190 آغاز نسخه: مقدار اعمار الادويه اعلم ان الادويه ثلثه اجناس معدنيه و حيوانه.؛ انجام نسخه: و لست اشك آن بقاءه كثير و الله اعلم. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 7؛ عنوان شنگرف.؛ كاغذ: سمرقندى، جلد: تيماج سرخ ضربى مجدول مقوايى، تعداد صفحات:، 1 ص، 20 س 11/ 5* 21 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 5/ 18* 29 سم [دانشگاه تهران: ف: 17- 50] 999. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 8/ 352- طباطبائى آغاز نسخه: بسمله. رساله فى اعمار الادويه مفرده و مركبه عن الزهرى ..... معرفه الادويه ثلاثه اجناس.؛ انجام نسخه: و اما القرون و الحوافر و الاظلاف يبقى الاعوام و الجند بيدستر يبقى عشر سنين. خط: نستعليق، كاتب: حموى، سالك الدين، تا: 999 ق؛ شماره ثبت قديم 31059 جديد 4679؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: مقوايى زرد رنگ، تعداد صفحات:، 65 الف- 65 ب، 25 سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 15* 5/ 23 سم [شورا: ف: 22- 121] 1000. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 34/ 360 خط: نستعليق، كاتب: طبيب حموى، محمد بن مؤيد، تا: 1006 ق؛ عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: سفيد، [سنا: ف: 1- 188] 1001. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6/ 6201 آغاز نسخه: بسمله رساله فى اعمار (در نسخه: اعمال) الادويه مفرده و مركبه عن الزهرى الاندلسى .... معرفه الادويه ثلثه اجناس معدنيه و حيرانيه و نباتيه.؛ انجام نسخه: و الجندبيه ستر به ينقى عشر سنين. خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1006 ق؛ كاغذ: دولت آبادى ضخيم، جلد: مقوا با روكش كاغذ زرد و عطف تيماج قرمز، تعداد صفحات:، 64- 67، 23 سطر سطر، قطع: رقعى، اندازه: 13* 19 سم [شورا: ف: 19- 188] 1002. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 72/ 360 خط: نستعليق، كاتب: طبيب حموى، محمد بن مؤيد، تا: روز چهارشنبه 26 ذق 1009 ق؛ عنوان و نشان شنگرف. از روى خط پدر خود.؛ كاغذ: سفيد، [سنا: ف: 1- 192] 1003. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 47/ 360 خط: نستعليق، كاتب: طبيب حموى، محمد بن مؤيد، تا: 1009 ق؛ عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: سفيد، [سنا: ف: 1- 190] 1004. تهران؛ سپهسالار (شهيد مطهرى)؛ شماره نسخه: 71/ 2911 آغاز نسخه: قال مفرد الادويه ثلاثه اجناس.؛ انجام نسخه: و الجند بيدستريبقى عشر سنين. بى كاتب، تا: 1092 ق؛ تعداد صفحات:، ص 249، سطر [سپهسالار: ف: 3- 168] 1005. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 4/ 431- عكسى آغاز نسخه: بسمله. رساله فى اعمار العقاقير المفرده المركبه من تصنيف الزهراوى الاندلسى. اعلم ان الادويه ثلاثه اجناس. معدنيه و حيوانيه و نباتيه. فالمعدنيه مختلفه اعمار.؛ انجام نسخه: لم تداوم استحاله و ليست اشك ان بقاوه اكثر. و الله اعلم. تمت الرساله. اصل نسخه: موزه بريتانيا 19619 و فيلم آن دانشگاه، ش 694 (فيلم ها، 1/ 524)؛ خط: نستعليق پخته، بى كاتب، تا: 21 جمادى الثانى 1103 ق؛ تعداد صفحات:، ص 483- 488، سطر [عكسى دائره المعارف: 2- 140] 1006. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 4/ 694- ف خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1103 ق؛ موزه بريتانيا شadd 19619 (ريو 843)؛ تعداد صفحات: 4 برگ، 242 پ- 246 پ، 15 سطر [فيلمهاى دانشگاه تهران- ف: 1- 524] 1007. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 4/ 286 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1117 ق؛ تعداد صفحات: 4 صفحه، «9- 13»، سطر [نشريه: 3- 360] 1008. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 35955 آغاز نسخه: بسمله. رساله فى اعمار الادويه ... الادويه ثلاثه اجناس معدنيه و حيوانيه و نباتيه؛ انجام نسخه: اما القرون و الحوافر و الاظلاف يبقى عاما و الجند بيدستر يبقى عشر سنين ابن احمد محمدزمان اللاهجانى خط: نستعليق، كاتب: لاهيجانى، محمد زمان بن احمد، تا: قرن 12؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: مهر 1386؛ كاغذ: نخودى آهار مهره كشميرى، جلد: مقوا با رويه مشمع قهوه اى با عطف و تيماج مشكى، تعداد صفحات: 2 برگ، 16 سطر، اندازه: 7/ 9* 5/ 15 سم [اهدائى رهبر: 9- 202] 1009. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 27823 آغاز نسخه: بسمله. رساله فى اعمار الادويه ... الادويه ثلاثه اجناس معدنيه و حيوانيه و نباتيه؛ انجام نسخه: اما القرون و الحوافر و الاظلاف يبقى عاما و الجند بيدستر يبقى عشر سنين ابن احمد محمدزمان اللاهجانى خط: نسخ خوش، بى كاتب، تا: قرن 12؛ عناوين و خطوط روى برخى عبارات به سرخى؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: دى 1380؛ كاغذ: نخودى آسيب ديده، جلد: تيماج عنابى فرنگى با حواشى زنجيره اى زركوب، تعداد صفحات: 2 برگ، 28 سطر، اندازه: 17* 32 سم [اهدائى رهبر: 9- 202] 1010. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 4/ 587 آغاز نسخه: رساله فى اعمار الادويه مفرده و مركبه، عن الزهرى الاندلسى رحمه الله عليه معرفه الادويه؛ انجام نسخه: يبقى الاعوام و الجندبيدسر (؟) يبقى عشر سنين و الله اعلم تذكر: نام مؤلف به قرينه نسخه مجلس 121/ 22 تعيين شد؛ خط: نستعليق، كاتب: لاهيجانى، احمد بن محمد زمان، تا: با تاريخ 1298 ق؛ واقف:، تاريخ وقف: 1298؛ تعداد صفحات: 1 برگ، 60 ظ- 61 ظ، مختلف سطر، اندازه: 5/ 15* 5/ 9 سم [مؤيد: 2- 94] 1011. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 31510 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين به شنگرف، جدول كشى، صفحات به شنگرف؛ واقف: رهبرى (اهدايى)، تاريخ وقف: بهمن 1383؛ كاغذ: نخودى آهار مهره، جلد: تيماج دارچينى نو با جداول زركوب، تعداد صفحات: 2 برگ، 19 سطر، اندازه: 5/ 16* 27 سم [اهدائى رهبر: 9- 202] 1012. اسلام آباد؛ خزانه مفتى؛ شماره نسخه: 504 خط: تعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ و الرساله غير كامله؛ تعداد صفحات: 11 برگ، 18 سطر سطر، اندازه: 22* 13 سم [خزانه مفتى: 5- 162] 1013. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 27823 آغاز نسخه: بسمله، ... مفرد الادويه ثلثه اجناس معدنيه و حيوانيه و نباتيه فالمعدنيه مختلف اعمارها؛ انجام نسخه: و النصب و كذالك الدماء و اما القرون و الحوافر و الاضلاف يبقى الاعوام و الجند بيدستر يبقى عشر سنين خط: نسخ خفى، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه فوق ضميمه شماره 27818 مى باشد.؛ [رايانه آستان قدس:-] 1014. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1538 آغاز نسخه: رساله فى اعمار الادويه مفرده و مركبه من الزيدى الاندلسى رحمه الله مفرد الادويه ثلثه اجناس معدنيه و حيوانيه و نباتيه فالمعدنيه مختلفه اعمارها و احوالها بحسب شرفها كالذهب و حجر الالماس و الزمرد و نحوها فهذه تبقى و لايفسد ابدا ...؛ انجام نسخه: و الزيل يبقى نحو العالم كخرؤ الكلب و الذئب و الحمام و بعر المعز و الضب و كذلك الدماء و اما القرون و الخواف و الاظلاف يبقى الاعوام و الحند بيدستر يبقى عشر سنين و الله اعلم. بى كاتب، بى تاريخ؛ [شورا: ف: 4- 257] 1015. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 4/ 4176- ف آغاز نسخه: مفرد الادويه ثلاثه اجناس معدنيه و نباتيه و حيوانيه، سقى عشرين سنه؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ 31 پ و 32 ر در پهنا از پايين با بالا نستعليق، از روى خط علامه شيرازى؛ [فيلمهاى دانشگاه تهران- ف: 3- 26] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج1، ص: 264).

كتاب ها 1. ولايتي، علي اكبر (1391).زهراوي اندلسي. تهران: امير كبير، كتابهاي جيبي‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ 2. علامه فلسفي، احمد (1399). ابوالقاسم الزهراوي= ‫Al-Zahrawi 936-1013 . تهران: فراروانشناسي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ مقالات 1. قاسملو، فريد (1395). زهراوي، ابوالقاسم‌خلفبن عباس. دانشنامه جهان اسلام، ج. 21، 794 – 797. 2. فرخنده‌زاده، محبوبه (1397). دانش دندان‌پزشكي از نگاه ابوالقاسم زهراوي. تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي،31، 75 – 94. پايان نامه ها 1. تاجيك جنگلي، الهام (1395). فرهنگ واژه‌هاي تخصصي پزشكي كتاب التَّصْرِيف لِمَنْ عَجزَ عَن التَّأليف. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه سمنان، پرديس علوم انساني - دانشكده علوم انساني.

[فيلم دانشگاه 3/ 26؛ مجلس شورا 19/ 188؛ دانشكده پزشكى: و نيز عيون الانباء ابن ابى اصيبعه چاپ بيروت: 517- 520؛ نشريه 3/ 360؛ رايانه آستان قدس] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج1، ص: 264).