ارزيابي تحمل به خشكي نژادگان‌هاي برنج (Oryza sativa L.) با استفاده از شاخص‌هاي تحمل و تجزيۀ نمودار دووجهي

Evaluation of tolerance of rice (Oryza sativa L.) genotypes using tolerance indices and biplot analysis

در اين آزمايش به‌منظور شناسايي نژادگان (ژنوتيپ­)هاي برنج متحمل به تنش خشكي با استفاده از شاخص­هاي تحمل، شمار 31 نژادگان برنج هوازي و 22 رقم برنج غرقابي در شرايط بدون تنش و تنش خشكي با قطع آبياري سي روز پس از نشا­كاري در مرحلۀ بيشينۀ پنجه‌زني تا پايان دورۀ رويش نژادگان‌ها در بهار سال 1393 در بخش سنگر- رشت ارزيابي شدند. نتايج نشان داد، چهار شاخص ميانگين حسابي (MP)، ميانگين هندسي (GMP)، تحمل به تنش (STI) و عملكرد (YI) بيشترين همبستگي را با عملكرد دانه در شرايط بدون تنش (YP) و تنش خشكي (YS) داشتند. گروه‌بندي نژادگان­ها با استفاده از تجزيۀ خوشه­اي همۀ نژادگان­ها را به سه گروه متحمل، نيمه متحمل و حساس تقسيم كرد. شمار هفت نژادگان شامل IR81024-B-254-1-B، IR82590-B-B-32-2، IR82635-B-B-82-2، IR82639-B-B-140-1 و Panda و رقم‌هاي غرقابي درفك و صدري در گروه متحمل قرار گرفتند، در بين اين هفت نژادگان، كمترين افت عملكرد به نژادگان­هاي IR82590-B-B-32-2، Panda و IR81024-B-254-1-B به ترتيب با 28/1، 28/4 و 86/4 درصد كاهش اختصاص يافت. تجزيه به مؤلفه­هاي اصلي روي شاخص­ها نشان داد، دو مؤلفۀ اول به ترتيب 58 و 40 درصد (درمجموع 98 درصد) از تغييرات كل شاخص­ها را توجيه كردند. نمودار دووجهي (باي­پلات) به‌دست‌آمده از تجزيۀ گرافيكي ضمن تأييد نتايج تجزيۀ خوشه­اي، نشان دادند كه برترين شاخص­ها در شناسايي نژادگان­هاي متحمل، شاخص‌هاي GMP، MP، YI و STI هستند. همچنين برترين نژادگان­ها در شرايط بدون تنش درفك، IR82639-B-B-140-1، IR82635-B-B-82-2 و IR82590-B-B-32-2 بودند و در شرايط تنش خشكي نژادگان­هاي IR82590-B-B-32-2، Panda، IR81024-B-254-1-B و درفك برترين نژادگان­ها بودند.

In the present experiment in order to identify tolerant rice genotypes to drought stress using tolerance indices, 53 rice genotypes including 31 aerobic rice and 22 lowland rice evaluated under normal and drought stress conditions by withholding water since 30 days after transplanting of the maximum tillering stage of rice until the end of growth period on cropping seasons of 2014 in the Sangar section of Rasht. The results revealed four indices; mean productivity (MP), geometric mean productivity (GMP), stress tolerance index (STI) and yield index (YI) have the highest correlation with grain yield under normal (YP) and drought (YS) stress conditions. Grouping of genotypes using cluster analysis divided all of genotypes to three groups including tolerant, semi tolerant and sensitive. The seven genotypes contain genotypes IR81024-B-254-1-B, IR82590-B-B-32-2, IR82635-B-B-82-2, IR82639-B-B-140-1 and Panda and two lowland varieties Dorfak and Sadri assigned to tolerant group. Out of these seven genotypes, the minimum of yield loss were for IR82590-B-B-32-2, Panda and IR81024-B-254-1-B with 1.28, 4.28 and 4.86 percent yield loss.The principle component analysis on the indices showed two first components explained 58 and 40 percent (totally 98 percent) of all variation. The biplot derived from graphical analysis in addition to confirmation of cluster analysis results showed the GMP, MP, YI and STI are the best indices in detecting of tolerant genotypes. Also the best genotypes under normal condition were included Dorfak, IR82639-B-B-140-1, IR82635-B-B-82-2 and IR82590-B-B-32-2 and under drought stress genotypes of IR82590-B-B-32-2, Panda, IR81024-B-254-1-B and Dorfak identified as the best genotypes.