عنوان مقاله :
امتداد جريان كلامي هشام بن حكم در بصره؛ جرياني نويافته در تاريخ تفكر اماميه نخستين
پديد آورندگان :
سبحاني ، محمدتقي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي , سبحاني ، محمدتقي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي , موسوي تنياني (نويسنده مسئول) ، سيداكبر پژوهشگاه قرآن و حديث , موسوي تنياني (نويسنده مسئول) ، سيداكبر پژوهشگاه قرآن و حديث
كليدواژه :
كلام اماميه , جريان كلامي , هشام بن حكم , معتزله , بصره
چكيده فارسي :
اين پژوهش در پي يافتن سرنخ‌هايي از امتداد جريان كلامي هشام بن حكم در بصره است و با اين پرسش اصلي دنبال مي‌شود كه خط فكري هشام بن حكم چرا و چگونه در بصره تداوم پيدا كرد. به نظر مي‌رسد پس از آنكه هشام بن حكم و شاگردانش در بغداد مورد تعقيب و آزار دستگاه خلافت عباسي قرار گرفتند، برخي از شاگردان هشام همچون علي بن اسماعيل ميثمي و حكم بن هشام بن حكم به دليل رونق‌داشتن گفتگوهاي كلامي در شهر بصره و نيز دوري آن شهر از مركز خلافت عباسي، براي ادامه فعاليت‌هاي كلامي خويش به آن سامان مهاجرت كردند. آنها در راستاي پيگيري انديشه‌هاي كلامي خود، بيشتر با گروه فكري معتزله درگيري علمي داشته‌اند و از سوي ديگر مخالفت برخي از اماميان بصره با آنان نيز در خور توجه است. با توجه به مخالفت‌هاي برون‌مذهبي و درون‌مذهبي، اين جريان پس از حضور كوتاه‌مدت و فعاليت‌هاي تأثيرگذارش در بصره به محاق رفت. البته هرچند تاكنون تصور روشني از حضور اين جريان در بصره وجود نداشته است، اما در اين پژوهش به اين نتيجه رسيديم كه خط كلامي پيرو هشام در اواخر سدۀ دوم و نيمه سدۀ سوم هجري در بصره فعال بوده‌اند.
