ريخت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسي‌ تمثيل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي عرفاني با تكيه بر اشعار سنايي، عطار و مولوي

Morphology of Mystical Allegories

استفاده از تمثيل به عنوان يك صنعت بلاغي و همچنين يك شيوه استدلالي، روشي اساسي در ادبيات عرفاني ايران است. اين رويه كه ‌از ديرباز در ادبيات ايران‌ متداول بود در متون عرفاني ‌از اشعار سنايي آغاز شد، در اشعار عطّار تكامل يافت و در اشعار مولوي به نقطه اوج خود ­رسيد. بررسي تمثيل­ هاي عرفاني از ديد «ريخت­ شناسي» امكان تحليل جامع ادبي، اجتماعي و عرفاني ‌آنها ر‌ا فراهم‌ مي­ كند و فرصتي‌ پديد مي ­آورد كه كاربرد صنعت تمثيل در ادبيات عرفاني با روشي كاملاً علمي مورد بررسي قرارگيرد. اين بررسي افق ­هاي جديدي را در تحليل، تفسير و معناشناسي متون عرفاني ادبيات فارسي كه شاخه­ اساسي و محوري ادبيات ماست، فراهم مي­ آورد. در اين مقاله ضمن بيان و بررسي ديدگاه­ هاي علماي بلاغت در باب تمثيل، تلاش مي كنيم عناصر سازاي آن را از ديدگاه نظريه­ پردازان ريخت­ شناسي تجزيه و تحليل كنيم تا از اين رهگذر روند تكاملي بيان تمثيلي عرفا با تكيه بر متغيرها و عناصر تمثيل تبيين شود.

Using allegory as rhetoric and reasoning method is a main axis in Iranian mystical literature. This procedure starts with Sanaei's poems, ripens in Attar's poems and culminates in Molavi's poems. Studying mystical allegories from morphologic point of view, makes possible their comprehensive literary, social and mystical analysis. This study opens wide horizons in analyzing, interpreting and semantics of Persian literary mystical texts, which are major indicators in Iranian literature.This article tries to present a comprehensive definition of allegory and specify deferent types of it. This definition will help to analyze Persian poems with morphologic method. In this way, evolution process of allegoric speech of Iranian mystics is being studied relying on allegoric elements and variables