ديپلماسي آب و اختلاف‌هاي آبي در منطقۀ آسياي مركزي

اتحاد شوروي در اواخر سدۀ بيستم فروپاشيد و پانزده كشور جديد جايگزين آن شدند. از بين اين كشورهاي نواستقلال، پنج كشور، منطقۀ آسياي مركزي را در همسايگي شمالي ايران تشكيل مي‌دهند كه از نظر فرهنگي و تاريخي از گذشته‌هاي دور با ايران و جهان اسلام ارتباط تنگاتنگي داشته‌اند. بعضي از اين كشورها كه در دورۀ اتحاد شوروي براساس مديريت واحدي از سوي مسكو اداره مي‌شدند، پس از استقلال به‌دليل تضاد منافع دچار اختلاف‌هايي شده‌اند. يكي از اين موارد اختلافي، مسئلۀ بهره‌برداري از آب‌هاي مشترك و فرامرزي است. به‌نظر مي‌رسد براساس نظريۀ واقع‌گرايي تدافعي، اقدام‌ها و رفتارهاي كشورهاي اين منطقه و سياست خارجي آن‌ها ‌در برابر يكديگر و در زمينۀ آب قابل توضيح است؛ زيرا وقتي يكي از كشورهاي منطقۀ آسياي مركزي در بهره‌برداري از منابع آب مشترك و فرامرزي شروع به اقدام‌هاي يك‌جانبه مي‌كند، كشورهاي ديگر كه از بابت اين اقدام‌ها احساس تهديد مي‌كنند، دست به موازنۀ تهديد و اقدام‌هاي متقابل مي‌زنند. البته در دورۀ استقلال جمهوري‌هاي آسياي مركزي، نهادهايي در زمينۀ ديپلماسي آب در اين منطقه‌ ايجاد شده‌اند؛ اما اين نهادهاي منطقه‌اي كارايي درخور توجهي نداشته‌اند و نتوانسته‌اند در كاهش اختلاف‌هاي آبي موجود بين كشورهاي اين منطقه نقش چنداني ‌ايفا كنند. اين نوشتار به‌دنبال پاسخ‌گويي به اين پرسش است كه چرا ديپلماسي آب در منطقۀ آسياي مركزي از موفقيت لازم برخوردار نبوده است و بر اين باور است كه دليل اين موفق‌نبودن، احساس تهديد امنيتي است كه كشورهاي اين منطقه نسبت به يكديگر دارند و ديپلماسي آب هم در ‌‌تأثير اين نگراني‌هاي امنيتي قرار گرفته است.